CHƯƠNG 9. THANH TỊNH - OSHO
Đại thành nhược khuyết,
Kì dụng bất tệ.
Đại doanh nhược xung,
Kì dụng bất cùng.
Đại trực nhược khuất,
Đại xảo nhược chuyết.
Đại biện nhược nột.
Táo thắng hàn,
Tịnh thắng nhiệt.
Thanh tịnh vi thiên hạ chính.
Thanh tịnh:
Hoàn hảo mĩ mãn giống như bất toàn,
Cái dụng của nó không hư được.
Đầy tràn dường như trống không,
Cái dụng của nó vô cùng.
Rất ngay thẳng dường như cong queo,
Rất khéo léo dường như vụng về,
Rất hùng biện dường như ấp úng.
Di chuyển thắng lạnh lẽo,
(nhưng) giữ yên lặng thắng nồng nàn.
Thanh tịnh mới chính được thiên hạ.
Con người mù, mặc dầu con người có mắt hoàn hảo. Con người điếc, nhưng không phải là người đó không có tai. Con người chết, mặc dầu con người sống động đầy đủ. Vẫn có việc thấy và việc thấy. Vẫn có việc nghe và việc nghe. Có cuộc sống và cuộc sống - và chúng khác, chúng cực kì khác.
Mắt có thể thấy nhưng mắt không thể hiểu được và nếu bạn không hiểu cái dụng của thấy là gì? Tai có thể nghe nhưng chừng nào tai còn chưa chăm chú vào điều chúng nghe thì chúng sẽ không có khả năng lắng nghe. Bạn sống động, nhưng nếu bạn không xuyên thấu vào cốt lõi bên trong nhất của mình hay vô bản thể, cuộc sống của bạn cứ vẫn còn chỉ trên bề mặt. Bạn sẽ không bao giờ biết, bạn sẽ không bao giờ đi tới hiểu về hiện tượng năng lượng vô cùng mà bạn đã là. Bạn sẽ chết đi mà không nhận biết về cuộc sống là gì.
Nếu bạn sống theo cách mắt nhìn và vậy mà không nhìn, tai nghe và vậy mà không nghe, tim đập và vậy mà vẫn còn như tảng đá, bạn sống động trong giác quan sinh lí của lời, bạn sống một cách y học - nhưng không mang tính tồn tại. Thế thì điều gì xảy ra? Thế thì tất cả hiểu biết của bạn cũng giống như hiểu lầm. Thế thì tốt hơn cả là bạn không có mắt: ít nhất bạn sẽ không quên sự kiện rằng bạn mù, ít nhất bạn sẽ biết rằng bạn không thể nhìn được, ít nhất sẽ không có khả năng nào của hiểu lầm.
Bạn mà không có tai thì chắc sẽ tốt hơn. Bạn không sống động mà chết thực sự chắc sẽ tốt hơn; ít nhất sẽ có thực tại nào đó trong nó. Người chết thực ít nhất cũng thực sự chết nhưng người sống 'không thực' là không sẵn sàng sống, người đó ở trạng thái lấp lửng, không sống không chết. Người đó kéo lê, người đó không tồn tại, người đó không có chiều hướng bên trong. Người đó đi trên ngoại vi mà không quay lại tiếp xúc với trung tâm.
Khi tôi nói những điều này về con người tôi không nói về con người như một trừu tượng. Bất kì khi nào tôi nói con người, tôi đều ngụ ý bạn. Con người của tôi là cụ thể, không trừu tượng; con người của tôi không phải là khái niệm, nó là bạn. Và đây là cách bạn đã từng sống trong nhiều kiếp: sống cuộc sống chết. Đó là lí do tại sao bạn chán thế, chán tới tận cùng: mệt mỏi thế, mệt về tồn tại. Cả nghìn lẻ một lần bạn nghĩ tới tự tử để cho bạn có thể vứt bỏ tất cả những cái vô nghĩa này - nhưng ngay cả điều đó bạn cũng không thể làm được. Ngay cả điều đó cũng không có thể được, bởi vì ngờ vực bao giờ cũng ở bên trong bạn là có nhiều điều trong cuộc sống bạn đang bỏ lỡ. Bạn biết sâu bên dưới ở đâu đó trong tim mình rằng đây không phải là cuộc sống thực mà bạn đang sống.
Một khả năng bao giờ cũng theo bạn như cái bóng - bạn có thể qui khả năng đó thành khái niệm thiên đường, cõi trời, hay moksha, nhưng chúng không là gì ngoài khả năng của việc bạn đi tới sống động thực sự. Nếu bạn sống theo cách như vậy thì mọi thứ trong cuộc sống của bạn sẽ bị hư hỏng. Bạn nhìn, nhưng trong mắt bạn có nước mắt - thế thì mắt bạn bị che mờ. Bạn nhìn, nhưng mắt bạn đầy ý nghĩ - thế thì sáng tỏ không thực sự có đó để nhìn. Thế thì ý nghĩ của bạn can thiệp vào. Nếu bạn nhìn và mắt bạn có nhiều định kiến quanh chúng, những định kiến đó trở thành rào chắn - bạn nhìn và vậy mà bạn không thể nhìn được.
Bạn đã từng nghe tôi, nhưng tôi biết rằng điều đó hiếm khi xảy ra là bạn nghe tôi. Hiếm khi có khoảnh khắc khi hiểu biết nảy sinh trong bạn, bằng không bạn cứ nghe tôi nhưng việc đó đờ đẫn thế; không có mãnh liệt trong nó, không có đập rộn ràng của bản thể trong nó. Lời cứ rơi vào tai bạn nhưng chẳng cái gì xảy ra bên trong, chúng không xuyên thấu. Bạn không cho chúng sự chú ý của bạn, năng lượng của bạn, nhận biết của bạn, và chúng chỉ có thể cưỡi lên chú ý và nhận biết của bạn, để xuyên thấu vào bên trong. Bạn chỉ nghe chúng - bạn nghe cứ dường như bạn đang ngủ và ai đó đang nói, bạn nghe dường như bạn chết.
Tôi muốn kể cho bạn một giai thoại đã xảy ra trong cuộc đời của nhà huyền môn Sufi. Người này chẳng được biết tới mấy. Ông ấy sống cuộc sống của người tuyệt đố lạ trên thế giới. Thực tế ông ấy được biết tới như 'người lạ' bởi vì không ai biết tên ông ấy và ông ấy cưa bao giờ nói với bất kì ai ông ấy từ đâu tới, ông ấy là ai. Ông ấy đi từ thị trấn nọ sang thị trấn kia và mọi người trở nên nhận biết rằng ông ấy là 'người lạ' mà không có danh tính quanh mình, một khuôn mặt nguyên thuỷ không có mặt nạ nào.
Ông ấy tới để chết trong một thị trấn nhỏ nơi Jalaluddin Rumi thường sống: ông ấy tới chết ở đó bởi vì Jalaluddin Rumi. Khi ông ấy chết, nghi lễ phải được thực hiện: trước khi một người được đem đi chôn, người đó phải được cho việc tắm chính thức, cho nên người chuyên tắm xác chết được mời tới. Ông này kì cọ sạch sẽ cái xác của vị thánh và khi ông ấy lần tới chỗ kín của vị vị thánh thì đột nhiên xác chết trở nên dường như sống động, nắm lấy tay của người chuyên tắm đó và giữ chặt bằng nắm tay sắt.
Tất nhiên nhà chuyên môn trở nên sợ hãi, hoảng gần chết - xác chết đã tóm lấy tay ông ấy. Ông ấy kêu khóc, la hét, và mọi người tụ tập lại. Mọi nỗ lực đã được thực hiện nhưng nắm giữ của người chết mạnh tới mức không thể nào giải thoát được nhà chuyên môn ra khỏi sự nắm giữ. Thế rồi ai đó nhớ ra và nói: Tốt hơn cả là gọi Jalaluddin Rumi, ông ấy có thể biết cái gì đó. Toàn thị trấn tụ tập lại và Jalaluddin Rumi tới. Ông ấy thì thào vào tai của người chết: Anh ta chỉ là nhà chuyên môn, anh ta không biết trạng thái bản thể của ông đâu, anh ta không biết ông là ai. Tha thứ cho anh ta về vi phạm của anh ta.
Lập tức nắm tay mở ra.
Người Sufi đã từng nói về câu chuyện này trong hàng trăm năm. Điều gì đã xảy ra vào khoảnh khắc đó? Tôi không biết liệu điều đó có đúng hay không, nhưng điều đó là vô nghĩa - câu chuyện này là hay và mang thông điệp rằng con người của thức tỉnh vẫn sống ngay cả khi người đó chết. Đây là nghĩa cho tôi. Một người không tỉnh táo và nhận biết là chết ngay cả khi người đó sống - xác chết kia không chết và thân thể sống của bạn không sống.
Cuộc sống nghĩa là sự mãnh liệt của cuộc sống. Bạn sống theo cách mờ nhạt, không tập trung, tản mát tới mức bạn chưa bao giờ đi tới biết cái bạn gọi là cuộc sống là cái gì. Thế thì bạn sẽ làm một điều liên tục và điều đó sẽ là hiểu lầm - mọi hiểu biết của bạn đều sẽ là hiểu lầm.
Một người tới gặp tôi. Anh ta nói về thầy của mình và anh ta nói: Người này rất khiêm tốn. Thỉnh thoảng ông ấy thậm chí còn chạm chân tôi. Ông ấy khiêm tốn thế và giản dị thế....
Tôi kể cho người này một câu chuyện. Chuyện xảy ra là ai đó đã hỏi một nhà huyền môn Sufi, Junnaid - người ta được biết rằng Junnaid đã sống với gần hết các thầy vĩ đại vào thời đó khi ông ấy còn đang học tập và tìm và kiếm - làm sao ông ấy đã biết rằng đây là những thầy thực sự bởi vì đã có hàng nghìn kẻ giả vờ so với một thầy thực. Ông ấy có khả năng đánh giá ngay lập tức ai là thực, và ông ấy tránh những kẻ giả vờ và bao giờ cũng đi tới thầy thực.
Khi bản thân ông ấy trở nên chứng ngộ ai đó hỏi: Một điều vẫn còn là huyền bí với chúng tôi. Làm sao ông có thể biết được, khi mà bản thân ông không chứng ngộ? Tiêu chí của ông là gì? Gần như bao giờ ông cũng đúng. Ông đã có mẹo nào? Đó chỉ là linh cảm mà bằng cách nào đó ông biết, hay ông có phương pháp cho nó?
Junnaid nói: tôi có phương pháp cho nó. Tôi sẽ tới một người được biết tới là thầy và tôi sẽ rất khiêm tốn, rất khiêm nhường: tôi sẽ chạm chân ông ấy với nước mắt tuôn chảy từ mắt tôi, tôi sẽ sụp xuống đất, tôi hoàn toàn xoá bản thân mình, và thế rồi tôi sẽ quan sát. Nếu, nhìn vào khiêm tốn của tôi, người này trở nên kiêu ngạo, hống hách, tôi sẽ trốn khỏi người đó như ai đó trốn nạn dịch. Tôi sẽ trốn khỏi người đó nhanh chóng, nhanh nhất có thể được.
Người hỏi hỏi: Và nếu người này không trở nên hống hách và sở hữu và chi phối và kiêu ngạo, thì sao? Junnaid nói: Nếu tôi đã khiêm nhường và tôi thấy rằng người kia, thầy, cũng trở nên khiêm nhường, khiêm tốn - khi tôi chạm chân người đó, người đó chạm chân tôi - thế nữa tôi sẽ trốn đi nhanh nhất có thể được.
Người hỏi còn phân vân hơn. Người đó nói: Tôi tới để giải quyết điều huyền bí này. Ông đã làm cho nó còn khó hơn. Theo cả hai cách ông đều trốn đi? Thế thì khi nào ông sẽ ở lại đó? Thầy phải phản ứng thế nào? Junnaid nói: Ông ấy phải không phản ứng chút nào. Dù tôi xoá bỏ bản thân tôi hay không, ông ấy phải vẫn còn là bản thân ông ấy. Nếu ông ấy trở nên kiêu ngạo đó là phản ứng - thấy người khiêm tốn ông ấy muốn chi phối người đó. Nếu bản thân ông ấy trở nên khiêm tốn, điều đó có nghĩa là thấy người khiêm tốn ông ấy bây giờ trong ganh đua - ông ấy muốn chứng tỏ rằng ông ấy còn khiêm tốn hơn tôi. Điều đó nữa cũng là kiêu ngạo, rất tinh vi, nhưng điều đó nữa vẫn là bản ngã. Nó đang nói: Ông không thể chứng minh được rằng ông khiêm tốn hơn ta đâu. Cho nên, ông ấy sẽ bắt đầu tự xoá bản thân mình đi.
Tôi sẽ trốn khỏi cả hai kiểu người này và tôi muốn ở với người đơn giản nhìn vào tôi và vẫn còn là bản thân người đó, người không phản ứng. Ông ấy đã đạt tới quân bình, tới cân bằng, tới điều người Hindu gọi là sthit-pragya: người có ngọn lửa tâm thức bên trong bây giờ không di chuyển, không có vẩn vơ bên trong. Người đó không phản ứng, người đó không có tâm trí để phản ứng, bất kì cái gì ông làm cũng đều như nhau với người đó. Ông không thể quấy rối được người đó theo bất kì cách nào bằng bất kì cái gì. Người này tôi sẽ ở lại cùng.
Cho nên tôi bảo người này, người đang nói rằng thầy mình đã khiêm nhường tới mức khi anh ta chạm chân thầy, thầy cũng chạm chân anh ta, tôi bảo anh ta: Anh về lại và lần này đừng chạm chân ông ấy, và hành động một cách kiêu ngạo, và nói theo cách dường như anh cao hơn ông ấy. Anh ta nói: Điều đó sẽ khó đấy, tôi đã là người sùng kính trong nhiều năm rồi. Tôi nói: Anh đừng lo, anh phải thử điều đó. Mọi sự sẽ chỉ rõ ràng từ đó, và thế rồi anh quay lại với tôi.
Anh ta đi. Chỉ sau một tuần anh ta quay lại và anh ta nói: Mọi sự đã đổi rồi. Khi tôi không chạm chân người đó, ông ta không chạm chân tôi, và ông ta nhìn với sự kết án hướng tới tôi mà cứ dường như là, nếu như có thể được với ông ấy, ông ấy sẽ tống tôi vào địa ngục thứ bẩy. Và khi tôi hành động một cách ngạo mạn và bắt đầu nói cứ dường như tôi biết nhiều hơn ông ta, ông ta ra lệnh cho các đệ tử tống tôi ra. Tôi đã bị tống ra. Tôi hỏi người này: Bây giờ anh nói gì?
Khi bạn đi tới một người, nếu người đó hành xử tương ứng với ý tưởng của bạn, bạn sẽ có hiểu lầm; nếu người đó không hành xử tương ứng với ý tưởng của bạn thì thế nữa bạn sẽ có hiểu lầm.
Bạn có ý tưởng cố định. Họ không cho phép bạn hiểu. Bạn có công thức và con người của hiểu biết không có công thức về bản thân mình; người đó sống trong khoảnh khắc, sống một cách tự do. Nhớ điều này - người đó sống trong khoảnh khắc, sống nó một cách tự phát, và người đó không theo ý thức hệ nào. Các ý thức hệ chỉ dành cho người ngu, người đần, người không tỉnh táo. Chúng là cái thay thế cho nhận biết.
Bởi vì bạn mù, bởi vì bạn không thể hiểu được, nên những cái thay thế nào đó để điều chỉnh cuộc sống của bạn và để lập kỉ luật nó đã được trao cho bạn. Nếu bạn hiểu, bạn ném đi mọi thứ thay thế đó, bởi vì bây giờ bạn có cái thực, bạn sống với nhận biết.
Nhưng làm sao bạn sẽ có khả năng hiểu một người vốn là tự do? Bạn là nô lệ, nô lệ theo cách này hay cách nọ; cho dù bạn nổi dậy bạn vẫn là nô lệ - nô lệ nổi dậy, nhưng vẫn là nô lệ. Làm sao bạn có thể hiểu được người tự do trong cảnh nô lệ của bạn? Cảnh nô lệ sẽ bao quanh bạn như làn khói, màn ảnh, và qua cảnh nô lệ đó bạn nhìn vào người tự do. Bất kì cái gì bạn thấy sẽ là hiểu lầm. Bất kì cái gì bạn hiểu không bao giờ có thể là hiểu chừng nào mắt bạn còn chưa hoàn toàn sạch mọi khói, mọi ý thức hệ, mọi ý tưởng cố định, hình ảnh, lí thuyết, khái niệm. Chừng nào bạn còn chưa đi tới con người tự do với bản thể tự phát - tất nhiên tỉnh táo, nhưng không ý tưởng nào, không tâm trí nào - chỉ thế thì bạn mới có thể phán xét.
Chuyện xảy ra là khi Junnaid đi qua một khu rừng, ông ấy thấy một người đàn ông ở gần hồ. Chính dáng vẻ đó là của người say và cũng có một người đàn bà cùng với người đàn ông này. Tất nhiên lập tức tâm trí bắt đầu làm việc. Tại sao người đàn ông này ở đây với người đàn bà? Và thế rồi ông ấy đổ cái gì đó từ surahi, bình cổ thon - chắc phải là rượu. Đàn bà và rượu cùng nhau và sự cô lập của khu rừng sao? Diễn giải. Mọi sự trở thành rõ ràng. Ông ấy nghĩ ông ấy đã hiểu.
Thế rồi có một cơn bão và một con thuyền nhỏ tới từ bờ này của hồ, bị chìm. Thánh nhân này không thể thu được dũng cảm để nhảy vào vùng nước bão tố đó nhưng người say nhảy xuống cứu mọi người. Ông ấy cứu được sáu người trong số bẩy người và thế rồi ông ấy hoàn toàn mệt. Ông ấy nói với Junnaid: Ông là thánh nhân lớn. Sao ông đứng đó? Sao ông không thể làm cái gì đó? Bây giờ chỉ còn lại một người, ông cứu người đó đi - bằng không nhớ rằng họ hàng người đó sẽ biết ông. Tôi đã làm bất kì cái gì tôi có thể làm.
Đột nhiên Junnaid trở nên nhận biết rằng mình đã từng nghĩ là người này là người say, kẻ lăng nhăng, người biến chất, kẻ tội lỗi, nhưng người đó đã làm cái gì đó còn thánh thiện hơn ông ấy đã từng hình dung, và ông ấy không thể thu được dũng cảm. Điều đó là nguy hiểm, điều đó là mạo hiểm; ông ấy thậm chí không thu được dũng cảm để giúp người thứ bẩy. Người say lại nhảy vào nước và vớt người thứ bẩy ra khỏi hồ.
Thế rồi ông ấy bắt đầu cười to, và Junnaid nói: Sao ông cười? Ông ấy nói: Ông lại gần hơn và sát hơn vào. Ông ấy ném cái mạng che khỏi khuôn mặt người đàn bà - bà ấy là một bà già, rất, rất già. Junnaid đi tới biết rằng bà ấy là mẹ của người này và trong cái bình cổ thon đó, trong surahi, không có gì ngoài nước thuần khiết.
Và mọi điều bạn có thể làm là đánh giá từ bên ngoài - ngay lập tức tâm trí bạn bắt đầu xoay vòng. Bạn nhìn thấy vật gì đó và không lỗ hổng nào: tâm trí bắt đầu xoay tròn và nó tạo ra diễn giải. Diễn giải của bạn không phải là thực tại. Bạn là không thực, làm sao diễn giải của bạn có thể là thực được? Từ con người không thực chỉ diễn giải không thực là có thể. Vứt mọi diễn giải, mọi đánh giá đi. Nếu bạn biết con người thực của nhận biết, vị Phật, một Christ, thế thì vứt bỏ phán xét.
Rất, rất khó vứt bỏ đánh giá, vẫn còn không đánh giá, chỉ quan sát, chỉ nhìn, chỉ cho phép mọi sự lấy quá trình riêng của chúng; nhưng nếu bạn không làm, điều Lão Tử nói, sẽ xảy ra.
Lão Tử nói:
Hoàn hảo mĩ mãn giống như bất toàn,
Với bạn, tất nhiên. Nếu bạn đi tới người hoàn hảo người đó sẽ trông có vẻ bất toàn. Tại sao? Điều đó rất tinh tế nhưng cố hiểu nó đi. Người thực sự hoàn hảo không bao giờ là người cầu toàn - điều này phải được hiểu - và người cầu toàn không bao giờ là người hoàn hảo. Người hoàn hảo là toàn bộ, người cầu toàn là phân mảnh. Người cầu toàn đã chọn phong cách sống và người đó cứ làm cho nó ngày càng văn hoá hơn, được đánh bóng. Người đó có thể trở thành rất, rất hoàn hảo, nhưng người đó sẽ vẫn còn bất toàn bởi vì người đó đã né tránh nhiều thứ phải được tổ hợp vào - bằng không thì cuộc sống không thể hoàn hảo được. Chỉ cuộc sống toàn bộ mới có thể hoàn hảo.
Chẳng hạn, một người đã từng cố gắng không phạm tội lỗi nào, và đã không phạm tội nào, đã sống cuộc sống thuần khiết, đạo đức, con người này, dù hoàn hảo đến đâu, sẽ vẫn bất toàn bởi vì người đó đã không biết tới tội lỗi. Tội lỗi phải bằng cách nào đó phục vụ cho hoàn hảo, nó có tiện dụng nào đó, bằng không nó sẽ không tồn tại. Quỉ là trong phục vụ cho Thượng đế, bằng không sẽ không có nhu cầu về quỉ. Quỉ có thể hành động chống lại Thượng đế nhưng điều đó nữa cũng là một phần của toàn thể vở kịch. Quỉ phải được tổ hợp vào. Nếu bạn phủ nhận nó, một phần bên trong bạn sẽ bị phủ nhận, và nó là một nửa của bạn.
Chẳng hạn, nếu bạn phủ nhận giận, bạn phủ nhận ghét, bạn phủ nhận tất cả những điều các nhà đạo đức nói là sai, bạn phủ nhận tất cả nó, thế thì một nửa của bản thể bạn bị phủ nhận - phần đêm, phần tối, bị phủ nhận. Bạn chỉ chấp nhận ngày, nhưng đêm cũng có đó - dù bạn chấp nhận nó hay không, nó có đó và nó sẽ vẫn còn trong vô thức, bị đè nén.
Thánh nhân bao giờ cũng mơ về tội nhân. Đừng nhìn vào thánh nhân, thay vì thế xuyên vào trong mơ của ông ấy và bạn sẽ thấy tội nhân ẩn ở đó. Những người cố trở thành vô dục bao giờ cũng mơ về dục - họ sẽ phải vậy. Những người cố xoay xở cuộc sống của họ với phần ngày sẽ để phần đêm ở đâu? Bạn không thể phá huỷ được nó. Trong sự tồn tại chẳng cái gì là có thể phá huỷ được, mọi thứ đều tồn tại mãi, vĩnh hằng. Nó phải được hấp thu, nó phải được làm thành một phần của hài hoà lớn hơn của bạn.
Nếu bạn sống cuộc sống của thánh nhân bạn sẽ không có vị mặn nào trong bạn - bạn sẽ là vô vị. Nếu bạn sống cuộc sống của tội nhân bạn sẽ chỉ có vị mặn - không ăn được. Nếu bạn sống cuộc sống toàn bộ, thánh nhân và tội nhân gặp gỡ và ôm choàng lẫn nhau bên trong bản thể bạn, đêm và ngày gặp gỡ và quyện lẫn và trở thành một, như chúng đáng phải vậy, thế thì kiểu tồn tại thứ ba nảy sinh: hài hoà, yên bình, cân bằng, cái tuyệt đối khác với cả đêm và ngày. Nó là điều thứ ba bắt nguồn từ sự gặp gỡ của hai cái đối lập.
Khi ô xi và hidro gặp gỡ, nước được tạo ra. Nước là tuyệt đối khác với hidro hay ô xi: nó là sự tồn tại mới, nó là thứ mới đi vào thành hình. Nếu bạn khát, cơn khát của bạn không thể được làm dịu đi bởi ô xi, và nó không thể được làm dịu đi bởi hidro nữa bởi vì phẩm chất của nước không phải là hidro không là ô xi. Phẩm chất của nước là phẩm chất mới - sự hài hoà. Khi hidro và ô xi gặp gỡ theo tỉ lệ nào đó, phẩm chất làm dịu cơn khát nảy sinh.
Toàn thể nghệ thuật của yoga, Đạo, tôn giáo là ở chỗ đêm và ngày phải gặp gỡ theo một tỉ lệ nào đó; là cách điều tiết hài hoà giữa Quỉ và điều thiêng liêng, tối và sáng, mùa hè và mùa đông, sống và chết; là cách tạo ra hài hoà bên trong chúng để cho phẩm chất thứ ba nảy sinh. Đó là Brahma, đó là Đạo.
Trong tiếng Anh bạn không có từ nào cho nó. Thượng đế, Quỉ, cõi trời, địa ngục bạn có nhưng bạn không có từ nào tương đương với moksha hay Brahma hay Đạo, bởi vì người Ki tô giáo, người Do Thái, người Mô ha mét giáo tất cả đều đã sống cuộc sống của người cầu toàn, nhưng không của hoàn hảo. Họ đã cố cắt bỏ cái thấp hơn, phá huỷ nó, và chỉ còn lại với cái cao hơn. Đây là ngu xuẩn cực kì. Cứ dường như bạn phá huỷ nền móng và bạn muốn phần cao hơn của toà nhà vẫn còn. Cứ dường như bạn chặt chân và bạn muốn con người thực sự sống động và bước đi.
Cái thấp hơn là cần thiết, cái thấp hơn là nền tảng.
Nhìn vào kinh tế của cuộc sống. Cái thấp hơn có thể tồn tại mà không có cái cao hơn nhưng cái cao hơn không thể tồn tại nếu không có cái thấp hơn, đó là lí do tại sao nó là cao hơn. Tôi không tạo ra điều ngược đời, nó là đơn giản: nền móng của toà nhà có thể tồn tại mà không có toà nhà, nhưng toà nhà không thể tồn tại mà không có nền móng. Con người có thể tồn tại trong bóng tối, nhưng con người không thể tồn tại trong một mình ánh sáng. Con người có thể sống cuộc sống của tội nhân bởi vì nó là thấp hơn, nhưng con người không thể sống cuộc sống thánh nhân. Cái cao hơn cần cái thấp hơn. Nó là thấp hơn bởi vì nó có thể tồn tại mà không có cái cao hơn - cái cao hơn không phải là điều cần thiết cho nó - nhưng cái cao hơn không thể tồn tại mà không có cái thấp hơn. Rễ có thể tồn tại mà không có cây, điều đó không là gì không thể được. Nếu bạn chặt cây, rễ sẽ vẫn tồn tại và cây mới sẽ được sinh ra; nhưng thử theo cách khác - chặt rễ - rễ mới sẽ không được sinh ra. Cái thấp hơn là bản chất, cái cao hơn là xa hoa; nó chỉ tới khi cái thấp hơn được hoàn thành. Nó là có thể chỉ khi cái thấp hơn đã được siêu việt lên, không bị phá huỷ đi.
Con người của tính toàn bộ cho phép cái thấp hơn có đó bởi vì đó là cách duy nhất cho cái cao hơn cũng có đó; thế thì người đó tạo ra hài hoà giữa cái thấp hơn và cái cao hơn. Trong hài hoà đó cái thấp hơn không còn thấp hơn nữa, cái cao hơn không còn cao hơn nữa, chúng đã trở thành một, một đơn vị. Nhưng nếu con người toàn bộ như vậy được bạn nhìn thấy, bạn sẽ nghĩ người đó là bất toàn bởi vì bạn sẽ thấy có nhiều thứ mà bạn không thích trong bản thân mình. Trong con người toàn bộ đôi khi bạn sẽ thấy giận dữ nữa. Tất nhiên giận của người đó có phẩm chất khác toàn bộ nhưng điều đó bạn không thể hiểu được. Giận của người đó có phẩm chất của từ bi. Bạn cũng có giận, nhưng giận của bạn không có phẩm chất của từ bi chút nào - giận của bạn là bạo hành.
Con người của tính toàn bộ cũng có giận bởi vì cái thấp hơn có đó, nhưng cái cao hơn đã đi vào trong bản thể. Bây giờ cái cao hơn che chở cái thấp hơn, bao quanh cái thấp hơn, bây giờ cái cao hơn đã thay đổi phẩm chất của cái thấp hơn. Một Christ cũng trở nên giận dữ nhưng giận của ông ấy là tình yêu; ông ấy là giận thực sự bởi vì ông ấy yêu nhiều thế. Mọi người đã nhiều lần hỏi tôi tại sao họ chưa bao giờ bắt gặp sự vụ nào mà trong đó Phật hay Mahavira giận, nhưng họ đã bắt gặp những vụ trong cuộc đời của Jesus mà ông ấy giận. Ông ấy kém tiến hoá hơn họ sao?
Không, ông ấy không kém tiến hoá hơn đâu; thực tế, ông ấy còn toàn bộ hơn. Ông ấy không hoàn hảo như Mahavira, nhưng ông ấy toàn bộ hơn Mahavira và ông ấy yêu bạn nhiều hơn. Ông ấy yêu bạn nhiều tới mức đôi khi nếu cần ông ấy trở nên giận. Mahavira đã không yêu bạn. Ông ấy đơn giản bất bạo lực. Cố hiểu điều này đi. Mahavira đã không yêu bạn, ông ấy đã không ghét bạn, ông ấy dửng dưng với bạn. Jesus yêu bạn và yêu bạn sâu sắc. Không có ngạc nhiên là Ki tô giáo đã trở thành lực sông thế trên thế giới và Jaina giáo vẫn còn là một nhánh bất lực, một thứ chết. Tại sao điều đó đã xảy ra? Jesus yêu, và tình yêu của ông ấy lớn tới mức ông ấy không sợ lên cơn giận. Ông ấy biết bạn sẽ hiểu. Nếu bố mẹ giận và nếu bố mẹ thực sự yêu con, đứa con hiểu và không bao giờ cảm thấy bị tổn thương. Thực tế chính điều ngược lại sẽ là hoàn cảnh: nếu bố mẹ không bao giờ giận con, nó sẽ cảm thấy tổn thương, bởi vì bố mẹ lạnh nhạt. Nó sẽ không bao giờ có khả năng tha thứ cho người bố như thế hay người mẹ như thế.
Mọi ngày nhiều lần điều đó xảy ra trong cuộc đời bạn. Thỉnh thoảng mọi người tới tôi.... Mới vài ngày trước một thanh niên nói rằng anh ta được mẹ kế nuôi lớn và anh ta vẫn cảm thấy rất, rất giận với bà ấy. Anh ta không thể tha thứ cho bà ấy, anh ta không thể quên bà ấy, và chừng nào xung đột này còn chưa được giải quyết anh ta sẽ không có khả năng đi vào trong thiền - bởi vì ngay cả trong thiền anh ta vẫn nghĩ về người mẹ kế và bà ấy đã đối xử tệ thế nào với anh ta, anh ta vẫn cảm thấy bị tổn thương sâu thế nào. Anh ta mang vết thương và anh ta hỏi tôi cách chữa lành vết thương này.
Tôi bao giờ cũng ngạc nhiên - bất kì khi nào một người đã sống với mẹ kế điều này đều xảy ra, nhưng tôi chưa bao giờ thấy bất kì người mẹ kế nào giận hơn người mẹ khác; người mẹ thực thậm chí còn giận hơn người mẹ kế và người mẹ thực đánh con mình còn hơn người mẹ kế. Họ có thể đảm đương được điều đó. Thế thì tại sao khác biệt nhiều thế? Có khác biệt: người mẹ thực yêu nữa, và tình yêu đó làm biến đổi phẩm chất của giận. Nếu bà ấy giận và bà ấy đánh, đứa trẻ biết rằng bà ấy cũng yêu nữa. Thực tế đứa trẻ đi tới biết dần dần rằng mẹ chỉ đánh đau bởi vì mẹ yêu. Khi người mẹ kế đánh hay xúc phạm, thế thì nó đi rất sâu và gây đau, và trong cả đời nó sẽ vẫn còn giống như vết thương. Vấn đề là gì? Xúc phạm, cuồng nộ, giận dữ của mẹ kế là lạnh nhạt. Bà ấy không yêu. Chỉ nền móng có đó; toà nhà không tồn tại.
Tình yêu biến đổi ghét, giận, mọi thứ. Từ bi trở thành cái ô - nó làm thay đổi mọi thứ tới bên trong nó.
Bạn sẽ nghĩ rằng một người là người đạo đức, người thuần khiết, người đã sống the qui tắc và người đã theo họ rất, rất nghiêm chỉnh, là hoàn hảo, bởi vì bạn sẽ không bao giờ thấy bất kì giận dữ nào trong người đó. Bạn sẽ không bao giờ thấy cái gì mà bạn kết án bên trong bản thân mình. Người đó là toàn thuần khiết. Nhưng toàn thuần khiết trở thành trừu tượng, khái niệm. Người đó chỉ là cái bong bóng khí, không bản chất, bởi vì người đó không có nền tảng. Thực tế người đó không tốt, người đó 'gần tốt'. Để thực tốt và tốt bản chất cần tới cái đối lập, tính toàn bộ được cần tới.
Chuyện xảy ra là Mulla Nasruddin phục vụ ở một hãng. Một lần ông chủ đưa cho anh ta một chai rượu mạnh. Ông ta đợi, rồi sau hai hay ba ngày khi Mulla chẳng nói gì, thậm chí chẳng lời cám ơn, ông ta hỏi: Có chuyện gì xảy ra với chai rượu mạnh tôi đưa cho anh? Nó có ngon không? Mulla Nasruddin nói: Có, được đấy. Ông chủ hỏi: Anh ngụ ý gì về 'được đấy'? Mulla nói: Cũng vừa vừa. Ông chủ nói: Tôi không hiểu. Anh ngụ ý gì với 'vừa vừa' hay' được đấy'? Mulla nói: Nếu như nó mà tốt hơn chút ít ông đã không đem nó cho tôi, cà nếu như nó tồi hơn chút ít tôi đã đem nó đi cho ai đó khác. Nó vừa phải, vừa vừa.
Chỉ vừa phải thì không là gì cả, nó là trạng thái rất thường của tâm trí. Tất cả các cái gọi là guru của bạn gần như bao giờ cũng là những kẻ cầu toàn, nhưng họ hấp dẫn bạn bởi vì bạn không thể thấy được bức tranh rõ ràng. Bất kì cái gì bạn kết án trong bản thân mình đều không có đó, họ là bong bóng khí không bản chất nào trong cuộc sống của họ, không nền tảng. Họ một nửa; họ không đầy đủ, họ không toàn bộ. Họ đã phủ nhận nhiều và điều họ đã phủ nhận vẫn còn đó trong tiềm thức của họ, trong vô thức của họ, vật lộn nhọc nhằn để trồi lên.
Đó là lí do tại sao các thánh nhân, cái gọi là các thánh nhân của bạn, cứ run rẩy - họ sợ tội lỗi mà họ đã không phạm phải. Đây thực sự là cái gì đó. Tưởng tượng mà xem - kẻ tội nhân không sợ tội lỗi mà người đó đã phạm phải, nhưng thánh nhân rất sợ tội lỗi mà người đó đã không phạm vào bởi vì chúng ở bên trong đang gõ lên cửa: Mở cửa ra và cho phép chúng tôi. Thánh nhân bao giờ cũng sợ, đó là lí do tại sao họ thường đi ra khỏi thị trấn, ra khỏi xã hội, và đi lên Himalaya, vào tu viện.
Từ 'tu viện - monastery' là hay, nó bắt nguồn từ gốc Hi Lạp có nghĩa là 'ở một mình'. Nó bắt nguồn từ cùng gốc như độc quyền monopoly, một vợ một chồng - monogamy, đơn điệu - monotonous; cái 'mon' (đơn, độc, một) đó trở thành monk - sư. Sư nghĩa là người muốn sống một mình. Tu viện nghĩa là nơi mọi người sống một mình; cho dù người khác có đó, mọi người vẫn sống một mình trong phòng riêng của mình.
Sao sợ thế giới nhiều thế? Sợ thế giới là sợ cái vô ý thức, bởi vì nếu bạn ở đây trong bãi chợ ai mà biết được, bất kì khoảnh khắc nào cám dỗ cũng có thể thành quá nhiều. Nhưng nếu bạn đã đi tới tu viện xa xăm trong Himalaya, bạn không thể làm được điều gì - không có đàn bà. Và đến lúc bạn tới Pune, tưởng tượng sẽ chết và bạn sẽ trở lại trong kiểm soát lần nữa.
Đi xa khỏi thế giới là tạo ra khoảng cách giữa thế giới thực và thế giới tưởng tượng của bạn, bởi vì nếu bạn thực sự có đó ở bãi chợ và tưởng tượng nắm quyền, bạn sẽ không có khả năng kiểm soát nó.
Mọi người cầu toàn đều trở thành kẻ trốn chạy, họ phải vậy - nhưng bạn sẽ thấy hoàn hảo trong họ. Họ không phải là hoa thực; họ là hoa nhựa. Họ có thể hoàn hảo nhưng họ không có hương thơm. Hương thơm bao giờ cũng là toàn bộ và sống động. Nó là của người đã hấp thu mọi thứ mà cuộc sống đã trao, người đã biến đổi toàn thể bản thể mình, không phủ nhận phần nào - nhưng thế thì người đó sẽ trông không hoàn hảo với bạn.
Đó là điều Lão Tử ngụ ý. Ông ấy nói: Hoàn hảo mĩ mãn dường như bất toàn. Hoàn hảo càng cao, bạn càng ít có khả năng thấy nó, hoàn hảo càng thấp, bạn sẽ càng có khả năng thấy nó.
Thực tế, bạn có thể thấy chỉ những người ở ngay gần bạn, hệt như bạn - bạn có thể hiểu được họ. Họ có thể tốt hơn theo cách nào đó, nhưng họ cũng hệt như bạn thôi. Bạn có thể giận dữ hơn, họ ít giận hơn - khác biệt chỉ ở số lượng không ở chất lượng. Bạn là tội nhân, họ là thánh nhân.
Thánh nhân chỉ có nghĩa là người cũng đã kết án tội lỗi như tất cả các bạn đều kết án và đã vứt nó vào trong vô thức riêng của mình. Thế thì người đó sống miễn cưỡng trên bề mặt, bao giờ cũng sợ gốc rễ bên trong, bao giờ cũng run rẩy và cầu nguyện, cầu nguyện Thượng đế cứu người đó khỏi cám dỗ. Bạn có thể hiểu được người đó, người đó rất gần bạn; đường biên không rất lớn hay vững chắc, nó mơ hồ. Nhưng hoàn hảo thực, người thực của hoàn hảo, thì siêu việt với bạn, khác biệt với bạn tới mức bạn không thể hiểu được người đó. Hiểu lầm sẽ là hiểu biết duy nhất của bạn về người đó.
Hoàn hảo mĩ mãn dường như bất toàn,
Cái dụng của nó không hư được.
Cái dụng của nó không bao giờ hư hỏng, bởi bì con người của tính toàn bộ không bao giờ hoàn thành. Người đó bao giờ cũng trưởng thành và trưởng thành và trưởng thành. Hoàn hảo của người đó không phải là thứ chết, nhạt nhẽo. Hoàn hảo của người đó là quá trình, hoàn hảo của người đó là sự liên tục, người đó cứ trưởng thành và trưởng thành và trưởng thành. Không có kết thúc cho nó. Trong cuộc sống thực không có kết thúc - bắt đầu và kết thúc là những từ sai. Không có gì bắt đầu và không có gì kết thúc. Trong cuộc sống thực mọi thứ cứ tăng trưởng...và tiếp diễn và tiếp diễn và tiếp diễn.
Hoàn hảo của bạn là thứ chết, con người đi tới kết thúc chết. Thế thì người đó chỉ giống như tượng đá, không còn là con người.
Tôi đã nghe một giai thoại. Một sư Phật giáo tới Ấn Độ, và sau nhiều năm ông ta quay lại Nhật Bản. Thầy ông ta hỏi ông ta: Ông đã học được gì ở Ấn Độ? Sư này ngồi theo tư thế phật, nhắm mắt lại và trở nên bình thản và tĩnh lặng đầy đủ. Thầy cười và nói: Chúng ta đã có quá nhiều phật đá ở đây rồi. Ra khỏi đây đi! Không cần thêm phật đá nữa.
Tu viện mà họ sống đã có một nghìn phật đá. Nó có tên là 'ngôi đền của một nghìn phật'. Và thầy cũng đúng - thế là đủ rồi, ra khỏi nó đi. Nếu đây là tất cả mọi điều ông ấy đã học thì ông ấy đã phí thời gian của mình, bởi vì người ta có thể ngồi tĩnh lặng như vị phật, nhưng bên trong toàn thể rối loạn vẫn tiếp diễn.
Bạn có thể tạo ra một tầng không linh hoạt tựa đá quanh mình: đó là điều bạn gọi là tính cách. Tính cách là hiện tượng như thép: sợ cái mềm mại bên trong, sợ hiện tượng sống bên trong, bạn tạo ra cấu trúc thép, chết quanh mình. Đó là điều tính cách là gì. Con người hoàn hảo thực sự không có tính cách, không thể có được, không cần có. Chỉ những người sợ hãi mới có tính cách - tính cách là cơ chế phòng ngự, tính cách là áo giáp. Không phải là con người của tính cách sợ người khác, người đó sợ bản thân mình. Cái gì đó có thể mất đi và đi mất vào bất kì khoảnh khắc nào.
Người ta nói rằng hai kiểu người sẽ im lặng: người của trí huệ sẽ im lặng, bởi vì người đó chẳng có gì để nói, còn kẻ ngốc sẽ im lặng bởi vì người đó có thể nói cái gì đó mà vì nó người đó sẽ hối hận.
Con người của tính cách bao giờ cũng sợ làm cái gì đó, bởi vì bất kì cái gì bạn kìm nén cũng phải được kìm nén lặp đi lặp lại mãi. Người đó bao giờ cũng sợ rằng mình có thể làm cái gì đó mà vì nó người đó sẽ hối hận. Cuộc sống như vậy trở thành địa ngục bên trong. Người toàn bộ, cân bằng....
Người đó đã tạo ra tiêu chí cho bản thân mình - đây thực sự là cái gì đó. Người như Van Gogh phải vẽ, và cũng tạo ra tiêu chí cho tranh vẽ để được đánh giá bởi vì không tồn tại tiêu chí khác.
Người như Lão Tử phải tạo ra chân lí của mình và thế rồi phương pháp để làm sao chân lí đó có thể được thấy và được nhận ra.
Sau cái chết của Van Gogh tranh của ông ấy trở nên nổi tiếng tới mức chúng bị săn lùng trên khắp châu Âu, bất kì chỗ nào ông ấy đã sống - trong làng nhỏ, trong khách sạn, trong quán trà, quán cà phê. Mọi người đã vứt chúng đi như rác rưởi, họ đã hoàn toàn quên về chúng. Bây giờ còn lại gần một trăm bức tranh được khám phá lại, và từng bức đều có giá ít nhất mười vạn ru pi, giá tối thiểu - và con người này đã sống như kẻ ăn xin, không ai đã bao giờ mua cho cái gì.
Vấn đề là gì? Với những người vĩ đại nhất có vấn đề bởi vì tồn tại khoảng cách thế giữa họ và quần chúng, và khoảng cách này là bao la. Chỉ có hai khả năng: hoặc người vĩ đại bước xuống quần chúng - là điều không thể có được, bởi vì nó không thể xảy ra được, nó là phi tự nhiên - hay quần chúng vươn lên cao hơn. Đó là khả năng duy nhất và điều đó cần thời gian. Đó là lí do tại sao ngay cả hàng nghìn năm đã qua mà Phật và Lão Tử và Krishna vẫn còn là điều bí ẩn. Điều huyền bí vẫn không được giải.
Rất hùng biện dường như ấp úng.
Di chuyển thắng lạnh lẽo,
Điều đó bạn đã quan sát rồi. Nếu bạn đi tới các nhà sinh lí học, các bác sĩ y tế, họ sẽ nói vâng, chuyển động thắng lạnh lẽo. Đó là lí do tại sao khi có nhiều lạnh trong thân thể bạn, thân thể bắt đầu run lên; đó là thân thể đang tạo ra chuyển động riêng của nó để thắng lạnh. Run người không là gì ngoài cơ chế của thân thể để thắng lạnh. Khi bạn run thân thể bắt đầu lẩy bẩy, chuyển động được tạo ra trên khắp thân thể. Chuyển động đó cho bạn sức nóng. Điều đó mọi người đều biết. Họ có thể không nhận biết về nó, nhưng mọi người đều biết rằng nếu bạn cảm thấy lạnh, bạn bước đi nhanh và bạn thắng nó. Bạn chạy và bạn bắt đầu vã mồ hôi.
Ngay cả chuyển động tưởng tượng cũng có thể thắng được lạnh lẽo. Ở Tây Tạng tồn tại một phương pháp đặc biệt họ gọi là 'Yoga nhiệt'. Bạn đơn giản tưởng tượng. Bạn thỉnh thoảng cố gắng, khi đêm rất lạnh và vào mùa đông, bạn ngồi trần trong phòng, cảm thấy lạnh, thế rồi nhắm mắt lại và chỉ quán tưởng rằng bạn đang chạy nhanh, vòng quanh ngôi nhà - không chạy thực đâu, chỉ tưởng tượng thôi - và dần dần bạn sẽ cảm thấy rằng thân thể không cảm thấy lạnh nào. Và nếu bạn chạy thực nhanh, hay bạn tưởng tượng rằng bạn đang trèo lên Himalaya và rất vất vả và bạn đang mang tải trọng, bạn sẽ bắt đầu vã mồ hôi. Đó là cách các lạt ma Tây Tạng sống gần như trần trong Himalaya, nơi mọi thứ cứ đông cứng, nơi tuyết đã thành vĩnh cửu, không bao giờ tan. Họ ngồi đó trần trụi và họ bắt đầu vã mồ hôi. Chỉ tưởng tượng.
Mọi chuyển động tưởng tượng đều có thể thắng được lạnh, và cùng điều đó tồn tại ở phía bên kia nữa - điều đó bạn phải nhớ, đó là toàn thể bí mật của thiền.
Di chuyển thắng lạnh lẽo,
(nhưng) giữ tĩnh lặng thắng nóng nảy.
Bạn bị nóng lên thế, căng thẳng thế, không thoải mái thế bên trong - đó là trạng thái sốt của bản thể. Giữ tĩnh lặng thắng nóng nảy - bạn chỉ giữ tĩnh lặng thôi. Đó là lí do tại sao nhiều phương pháp tồn tại mà trong đó bạn đơn giản ngồi im lặng, và bạn cho phép việc thở của mình trở nên ngày một im lặng và bình thản và tĩnh lặng hơn. Không cái gì khác được làm.
Ở Nhật Bản họ có phương pháp họ gọi là ngồi thiền zazen. Người ta đơn giản ngồi và cho phép mọi quá trình thân thể bình thản lại. Điều đó bắt đầu từ việc thở. Bạn thở chậm nhất có thể được, cho tới khi dần dần đi tới một điểm nơi gần như không có việc thở, hay nó rất nông - và bỗng nhiên bạn nhận ra rằng với việc thở bình thản lại, và với thân thể tĩnh lặng, tâm trí đã dừng lại, bồn chồn đã dừng lại, con khỉ bên trong không còn nhảy nhót vất vả thế. Bạn đã vượt qua cơn sốt tâm linh.
Hay, bạn đơn giản tưởng tượng - điều đó cũng có thể được làm. Bạn bước đi nhưng bạn tưởng tượng rằng bên trong bạn không bước đi; bạn làm việc, trong xưởng thợ, trong văn phòng, trong cửa hàng, nhưng bên trong bạn tưởng tượng rằng bạn không làm việc, đó chỉ là thân thể làm việc; bạn chạy nhanh tuỳ ý nhưng bên trong bạn vẫn còn bình thản và yên tĩnh và cảm thấy rằng bạn là nhân chứng của việc chạy, bạn không là người chạy. Bạn sẽ thắng nóng nảy, căng thẳng, không thoải mái bên trong.
Di chuyển thắng lạnh lẽo
(nhưng) giữ tĩnh lặng thắng nóng nảy,
Thanh tịnh mới chính được thiên hạ.
Không phải bởi vì người đó cố trở thành người hướng dẫn, mà đơn giản là, bởi vì người đó bình thản và yên tĩnh, tất cả những ai trong tìm kiếm thực, ở bất kì đâu trên thế giới, bắt đầu đến với người đó.
Điều đó là hiện tượng tự nhiên. Cũng như nước cứ đi ra đại dương và mọi dòng sông đều đổ nó vào đó, cho nên, nếu ai đó thực sự trở nên bình thản và yên tĩnh, hàng triệu dòng sông, những người muốn im lặng, người muốn bình thản và yên tĩnh, cứ rơi vào trong người đó - vị Phật được sinh ra.
Khi bạn im lặng bỗng nhiên bạn là người hướng dẫn, người ta không cần trở thành người hướng dẫn; bạn là thầy, người ta không cần trở thành thầy. Nếu bạn thử trở thành thầy bạn sẽ là thầy giáo và thầy giáo là thứ rất nghèo nàn. Nếu bạn không muốn hướng dẫn bất kì ai bạn sẽ thấy đệ tử tới và rơi vào trong đại dương của bạn, bạn đã trở thành thầy.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét