Thứ Hai, 21 tháng 8, 2017

Osho - Đạo: Ba Kho Báu (Tập 4) -Chương 2. Đem hai Phật nữa vào

CHƯƠNG 2. ĐEM HAI PHẬT NỮA VÀO



Câu hỏi 1
Liệu có thể ở bên trong cùng thầy được không?
Bất kì khi nào bạn ở cùng bản thân bạn, bạn đều ở cùng tôi, và không có cách khác ở cùng tôi. Cho nên đừng tạo ra nhị nguyên giữa bạn và tôi. Cố ở cùng bản thân bạn đi, cố ở cùng cái bên trong của bạn đi, và bạn là ở cùng tôi!
Ngôn ngữ không có khả năng nói cái gì về thực tại bất nhị. Bất kì cái gì được nói trong ngôn ngữ nhất định là nhị nguyên. Và khi bạn ở cùng tôi không có cả bạn không có cả tôi. Bất kì khi nào bạn thực sự là bản thể của bạn, bạn là không ai cả, trống rỗng bao la, toàn thể bầu trời vô biên. Và thế thì bạn không chỉ ở cùng với bản thân bạn, bạn ở cùng với cây, với mây, với núi, với cát và với biển... khi bạn ở cùng với bản thân mình bạn trở thành cái toàn thể.
Đó là nghĩa của việc nhấn mạnh của Socrates: Biết bản thân ông. Nếu bạn có thể biết tới bản thân mình bạn đã biết tất cả mọi thứ có thể được biết - hay mọi thứ đáng biết. Nếu bạn bỏ lỡ bản thân mình bạn có thể biết nhiều, nhưng mọi tri thức đó chỉ là rác rưởi. Nó có thể che giấu dốt nát của bạn, nó không thể xua đuổi được dốt nát. Nó có thể làm cho bạn thành thông thái nhưng nó sẽ không làm bạn hiểu biết, nó sẽ không mở con mắt bên trong của việc biết. Bạn sẽ vẫn còn là người trong đầu, nặng đỉnh, trong phiền não và lo âu sâu sắc.
Nếu bạn muốn ở cùng tôi, ở cùng tôi không phải là cách thức. Nếu bạn muốn ở cùng tôi, ở cùng bản thân bạn mới là cách thức. Và đó là nhấn mạnh của mọi chư Phật: Biết bản thân bạn và bạn sẽ biết tôi, bởi vì trong việc biết bản thân bạn, bạn đã biết tất cả.
Nhưng nếu bạn thử ở cùng tôi, bạn sẽ tạo ra nhị nguyên, và xung đột. Thế thì việc ở cùng tôi sẽ trở thành một loại gắn bó mới. Điều đó sẽ không ích gì cho bạn, điều đó sẽ thực sự làm hại bạn và cản trở bạn. Thế thì tôi sẽ không giúp bạn tới việc siêu việt. Thay vì thế ngược lại tôi sẽ trở thành tảng đá treo quanh cổ bạn. Bạn sẽ không đạt tới qua tôi, bạn sẽ bị chết chìm.
Nhưng tôi sẽ không có lỗi; đó sẽ là lỗi riêng của bạn. Điều đó đã xảy ra cho hàng triệu người trên khắp thế gian trong mọi thế kỉ. Một Jesus tới và mọi người bắt đầu bị gắn bó với ông ấy. Toàn thể vấn đề bị mất. Một Phật tới và mọi người bắt đầu cuộc hành trình của họ để biết Phật và họ trở nên bị ám ảnh với điều đó tới mức họ quên mất rằng vị Phật riêng của họ đang ở bên trong họ. Ông ấy không ở ngoài.
Và cách biết bên ngoài Phật là biết bên trong Phật. Khi bạn hoàn toàn ở bên trong bản thân mình bạn đã biết mọi Christ, mọi Phật, mọi Thầy đã từng tồn tại, và cũng biết mọi người sẽ tồn tại, bởi vì bạn trở thành một với cái toàn thể. Biết bản thân mình người ta biết cái toàn thể.
Cám dỗ là mạnh để được gắn với Thầy, để níu bám lấy Thầy, để trở thành cái bóng; nhưng điều đó sẽ không giúp đỡ, điều đó sẽ là tự tử.
Đừng níu bám lấy tôi, tôi ở đây để làm cho bạn tự do. Tôi ở đây để giúp bạn hoàn toàn, đích thực là bản thân bạn.
Nếu bạn đã chấp nhận tôi là Thầy bạn thế thì bạn phải hiểu điều tôi đang nói. Nếu bạn đã chấp nhận tôi làm Thầy bạn thế thì cách duy nhất cho bạn là biết bản thân bạn.
Quên tôi đi, đi vào bên trong. Một ngày nào đó khi bạn sẽ đứng trong sự vinh quang toàn bộ riêng của bạn, trong vẻ tráng lệ của bản thể bên trong của bạn, trong ánh sáng bên trong - ở đó bạn sẽ thấy tôi. Không như một người tách biệt, không như một đối tượng, mà chính là cốt lõi bên trong nhất của cái ta riêng của bạn.
Chuyện kể rằng: Phật sắp chết, và Anand bắt đầu kêu và khóc - đệ tử lâu năm nhất của Phật, và là người níu bám nhất; trong bốn mươi năm ông ấy đã từng ở cùng Phật và bản thân ông ấy vẫn chưa chứng ngộ; ông ấy yêu Phật quá nhiều. Nếu bạn yêu quá nhiều... bao giờ cũng nhớ, bất kì cái gì quá nhiều cũng trở thành một phần của tâm trí; chỉ cân bằng mới siêu việt lên trên tâm trí; bất kì cái gì quá nhiều cũng trở thành một phần của tâm trí. Ông ấy yêu Phật quá nhiều, tình yêu đó không phải là tự do, nó đã trở thành tù túng - bất kì cái gì quá nhiều đều là tù túng - và bây giờ Phật sắp chết, cả đời ông ấy bị tiêu tan. Anand kêu và khóc như trẻ nhỏ có mẹ chết.
Và Phật dừng ông ấy lại và nói: "Anand, ông làm gì vậy?" Ông ấy nhìn Phật qua con mắt đầy nước mắt và nói: "Bây giờ tôi sẽ gặp thầy ở đâu? Tôi sẽ tìm thầy ở đâu?" Và Phật cười và ông ấy nói: "Điều đó đã là toàn thể giáo huấn của ta! Trong bốn mươi năm đó là điều ta đã từng nói với ông, rằng bất kì khi nào ông muốn gặp ta, nhìn vào bên trong! Appa deepo bhava; là ánh sáng lên bản thân mình. Ở đó, bên trong ông, ông sẽ thấy ta."
Nếu bạn níu bám lấy cái bên ngoài, đó có thể là một Phật, một Jesus, nhưng bạn níu bám lấy thế giới, bởi vì bên ngoài là thế giới. Lãnh thổ bên trong nhất của bạn là siêu việt.
Đi vào bên trong và bạn tới gần tôi hơn. Lại gần tôi hơn và bạn đi xa khỏi bản thân mình. Cố hiểu điều ngược đời này: Nếu bạn cố tới gần tôi hơn bạn sẽ đi xa hơn khỏi bản thân bạn, và làm sao bạn có thể tới gần tôi được nếu bạn đi xa khỏi bản thân bạn? Lại gần hơn bản thân bạn đi và bạn lại gần tôi hơn, bởi vì làm sao điều khác hơn là có thể được?
Khi bạn tới gần bản thân mình hơn, bạn tới gần tôi hơn bởi vì trong bản thể bên trong nhất trung tâm là một. Ở ngoại vi chúng ta khác; ở ngoại vi tôi là một cá nhân, bạn là một cá nhân; đi vào bên trong đem các điểm ngoại vi này ngày một gần hơn - và khi bạn đích xác đạt tới trung tâm của bản thể mình, không có nhị nguyên. Hai đã biết mất. Cái hai đã biến mất.

Câu hỏi 2
Baul Panchuchand hát: Đánh đau Thầy và tôn thờ trong tin tưởng. Nếu ông ước được tận tuỵ với Thượng đế, sống không gắn bó, vô gia cư, mặc gia đình và cuộc sống của ông với con gái. Không nghe cái đầu luôn luôn dẫn sai đường. Không chỉ nghĩ mà xích tay và chân Thầy. Chặt nguồn tình yêu và đánh ông ta cho tới khi ông ta thâm tím... Thầy phải cúi lạy vĩnh viễn dưới chân của đệ tử...
Xin thầy giải thích điều này theo kiểu Lão Tử.
Người Baul đã từng là những người rất phi thường. Từ Baul nghĩa là điên. Người Baul là những nhà huyền môn điên. Họ đã nói theo đủ mọi loại ngược đời; nhưng rất hay. Họ không phải là triết gia, họ là nhà thơ điên. Họ không đề nghị điều gì logic, thay vì thế ngược lại họ đang cố chỉ ra cho bạn cái gì đó qua điều ngược đời.
Người Baul này, Panchuchand, là một trong những người Baul vĩ đại nhất. Ông ấy nói: Đánh đau Thầy và tôn thờ trong tin tưởng. Đây là điều tôi đang nói ngay bây giờ. Nếu bạn muốn tới gần tôi hơn, đến gần bản thân bạn hơn đi. Quên tôi hoàn toàn. Chỉ nhớ tới bản thể riêng của bạn - và bạn sẽ đi tới tôi.
Người Baul này nói: Đánh đau Thầy - phá huỷ nhị nguyên của Thầy và đệ tử. Vứt Thầy hoàn toàn. Quên ông ấy đi. Đánh đau Thầy và tôn thờ trong tin tưởng. Đây là ngược đời.
Và bạn có thể đánh đau Thầy mình chỉ khi bạn thực sự tôn thờ thầy trong tin tưởng. Nếu bạn thực sự hiểu tôi chỉ thế thì bạn mới vứt bỏ níu bám vào tôi. Thế thì bất kì khi nào tôi tới trên đường của bạn - cứ đánh đau tôi.
Đó là điều các Thiền sư đã từng nói với đệ tử của họ: "Nếu ông gặp Phật trên đường - giết ngay lập tức!" Và họ yêu Phật vô cùng.
Chuyện xảy ra, một Thiền sư, Ikkyu, đang ở trong một ngôi chùa. Đêm rất lạnh và ông ấy không có chăn - ông ấy là người ăn xin, và cả ngôi chùa lạnh thế - nó được làm bằng đá: cái lạnh của đá. Trong đêm ông ấy không thể nào ngủ được, cho nên ông ấy đi vào, vào trong điện thờ, tìm thấy một Phật, Phật gỗ; đốt lửa bằng Phật này; và tận hưởng và vui mừng trong đám lửa.
Âm thanh của lửa, chuyển động của Ikkyu này - và tu sĩ trở nên thức tỉnh. Thấy lửa trong chùa ông ấy chạy ra và khi ông ấy thấy rằng một trong các tượng Phật bị thiếu (có ba tượng Phật trong điện thờ) và ông ấy nhìn vào đống lửa - nó đã gần cháy hết - tất nhiên ông ta điên lên; và ông ta nói với Ikkyu: "Ông làm gì thế? Ông điên à? Ông đã đốt Phật của ta! Ông đã phạm tội lỗi lớn nhất mà con người có thể phạm, và chúng ta cứ tưởng rằng ông là người chứng ngộ!"
Ngọn lửa đang sắp tắt bây giờ; Ikkyu bắt đầu khều trong tro.
Tu sĩ hỏi: "Ông làm gì vậy?" Ông ấy nói: "Ta cố tìm xương Phật để cho chúng có thể được gìn giữ." Tu sĩ bắt đầu cười, khi thấy toàn thể sự ngu xuẩn. Ông ta nói: "Đây là Phật gỗ, làm gì có xương. Ông điên thực rồi!" Ikkyu nói: "Vậy thì đem hai Phật kia lại nữa đi; đêm dài và lạnh quá."
Và đến sáng - tất nhiên ông ấy đã bị tống ra khỏi chùa vào ban đêm, bởi vì ông ấy sẽ đốt cả chùa - đến sáng khi tu sĩ bước ra khỏi chùa, Ikkyu đang ngồi gần tảng đá cột mốc bên đường, tôn thờ nó.
Tu sĩ này không thể kìm được tò mò. Ông ta hỏi: "Bây giờ ông đang làm gì, ông điên?" Ikkyu nói: "Ta đang tôn thờ Phật và mọi ngày vào buổi sáng đó là điều đầu tiên ta làm."
Đây là mâu thuẫn. Nhưng nếu bạn có thể thấy nó không là mâu thuẫn chút nào, nó là sự kiện đơn giản, sự kiện, sự kiện sâu sắc nhất của mọi huyền môn.
Đánh đau Thầy và tôn thờ trong tin tưởng. Yêu Thầy của bạn sâu sắc tới mức không có níu bám - bạn có thể giết, bạn có thể vứt bỏ, người khác biến mất, người khác bị hấp thu, chỉ bạn trong thuần khiết kết tinh của mình còn lại. Nhưng điều này là có thể chỉ nếu tin tưởng toàn bộ là có thể.
Tất nhiên Ikkyu này phải đã yêu Phật vô cùng, bằng không làm sao có thể đốt Phật được? Làm sao điều đó có thể quan niệm được? Ông ấy phải đã yêu toàn bộ tới mức không có vấn đề gì. Ông ấy có thể đốt Phật gỗ.
Phật chết. Mahakashyap, một trong các đại đệ tử của Phật đã không thốt ra một lời nào: dường như không có gì đã xảy ra. Ông ấy vẫn còn ngồi dưới gốc cây của mình. Mọi người chạy lăng xăng đây đó, có nhiều rối loạn - Phật đã nói ông ấy ra đi hôm nay! Nhưng Mahakashyap này chưa bao giờ đi khỏi cây của ông ấy.
Nhiều người nói: "Mahakashyap, ông làm gì vậy? Đây là ngày cuối cùng! Phật đang rời khỏi thân thể!" Tương truyền ông ấy cười và nói: "Nhưng ai bảo ông rằng ông ấy đã bao giờ có thân thể? Tôi biết ông ấy. Ông ấy chưa bao giờ trong thân thể. Cho nên phỏng có ích gì mà làm nhặng sị lên thế này? Cứ để ông ấy rời khỏi nó! Ông ấy chưa bao giờ ở trong nó. Tương truyền là Mahakashyap bảo các đệ tử của ông ấy rằng Phật chưa hề sinh, chưa hề diệt, ông ấy chưa bao giờ bước trên thế gian, ông ấy chưa bao giờ thốt ra một lời nào; và mọi ngày vào buổi sáng Mahakashyap đều tôn thờ chân Phật.
Khó hiểu, bởi vì bạn có thể hiểu ghét, cái trở thành huỷ diệt, bạn có thể hiểu yêu cái trở thành gắn bó, bạn không thể hiểu tình yêu toàn bộ, cái là cả hai, cái phá huỷ điều không bản chất và tạo ra điều bản chất.
Nếu ông ước được tận tuỵ với Thượng đế, sống không gắn bó... Rất hay. Nhưng nhớ, không gắn bó không phải là từ bỏ thế giới này. Nếu bạn từ bỏ thế giới bạn đang bị gắn bó với thế giới đấy; bằng không sao bạn phải từ bỏ nó? Phỏng có ích gì mà từ bỏ nó nếu bạn không bị gắn bó với nó? Gắn bó duy nhất là phải từ bỏ. Nếu bạn thực sự không gắn bó thì không có vấn đề về từ bỏ nào.
Nếu ông ước được tận tuỵ với Thượng đế, sống không gắn bó, vô gia cư, mặc gia đình và cuộc sống của ông với con gái. Sống trong nhà, là người chủ gia đình: cùng người đàn bà của bạn, con bạn - nhưng vẫn còn không gắn bó; bởi vì khi bạn bỏ người đàn bà và con cái và nhà cửa và bạn trốn vào rừng, bạn đơn giản chỉ ra rằng bạn gắn bó quá nhiều với tất cả những điều này - bằng không sao bạn phải bận tâm? Và nếu bạn bị gắn bó làm sao gắn bó có thể biến mất chỉ bằng việc đi vào rừng? Nó thậm chí có thể còn lớn hơn bởi vì bất kì khi nào mọi sự không có đó, bạn cảm thấy nhu cầu về chúng nhiều hơn.
Khi bạn đói, bạn trở nên bị ám ảnh bởi thức ăn. Khi bạn đang nhịn ăn bạn chỉ nghĩ tới thức ăn chứ không cái gì khác. Khi bạn cố thoát khỏi người đàn bà bạn sẽ bị ám ảnh dục; bạn sẽ chỉ nghĩ tới dục và không cái gì khác.
Nếu bạn ước được tận tuỵ với Thượng đế, nếu bạn thực sự muốn biết về chân lí - sống không gắn bó, nhưng sống. Không gắn bó nên là cách sống, không phải là từ bỏ. Sống không gắn bó, nhưng nhấn mạnh là vào sống trong thế giới - sống!
Đừng cố tự tử chậm chạp - sống nó xuyên thấu! Sống không gắn bó, vô gia cư, bất chấp gia đình; sống trong gia đình nhưng vô gia đình. Sống cùng gia đình nhưng cứ dường như một mình. Đi cùng đám đông nhưng chưa bao giờ trở thành một phần của đám đông. Ở bãi chợ nhưng chưa bao giờ mất tính thiền bên trong của bạn.
Không nghe cái đầu luôn luôn dẫn sai đường. Tại sao đầu dẫn sai đường mãi? Thực tế cái đầu không phải là của bạn, đó là lí do tại sao nó dẫn sai đường. Cái đầu là thủ đoạn xã hội chơi trên bạn. Cái đầu giống như cái máy được xã hội gắn vào bạn, được xã hội áp đặt vào bạn.
Bạn đem trái tim đi cùng mình, bạn không đem cái đầu đi cùng mình - nó được xã hội ước định và đào tạo.
Bạn có bao giờ nghĩ rằng có khả năng nào cho trái tim là người Mô ha mét giáo hay là người Ki tô giáo hay người Parsee hay người Hindu? Trái tim đơn giản là trái tim, nhưng cái đầu là người Hindu, cái đầu là người Ki tô giáo, cái đầu là người Mô ha mét giáo. Trái tim không phải là người Ấn Độ không phải là người Trung Quốc không phải là người Mĩ, nó đơn giản là người. Nhưng cái đầu là người Ấn Độ, người Trung Quốc,người Mĩ...
Cái đầu thuộc vào thế giới, trái tim thuộc về bạn. Cái đầu được thế giới đào tạo, nó là thế giới được đặt vào bên trong bạn. Đó là lí do tại sao nó dẫn sai đường. Nó bao giờ cũng nói những điều đi ngược với luồng chảy bên trong nhất. Nó cứ làm trệch năng lượng của bạn, làm trệch năng lượng của bạn tương ứng theo xã hội mà trong đó bạn đã được nuôi dưỡng lớn lên. Trái tim là tự nhiên, cái đầu là xã hội. Cái đầu tới từ đám đông, trái tim tới từ vũ trụ.
Không nghe cái đầu luôn luôn dẫn sai đường. Không chỉ nghĩ mà xích tay và chân Thầy. Chặt nguồn tình yêu và đánh ông ta cho tới khi ông ta thâm tím... Thầy phải cúi lạy vĩnh viễn dưới chân của đệ tử...
Những lời nói ngớ ngẩn, nhưng rất hay. Tôi đã kể cho các bạn nhiều lần: chuyện xảy ra là Phật, trong một kiếp quá khứ, khi ông ấy còn chưa là vị Phật, nghe nói về một người đã trở nên chứng ngộ. Ông ấy tới để gặp ông này. Ông ấy chạm chân ông này. Thế rồi bỗng nhiên ông ấy ngạc nhiên là người chứng ngộ, vị Phật đó, đã chạm chân Phật. Phật nói: "Thầy làm gì thế? Tôi là người dốt nát không chứng ngộ, tội nhân - và thầy, chạm chân tôi sao? Tôi phải chạm chân thầy chứ - điều đó là được, nhưng sao thầy chạm chân tôi?
Người chứng ngộ đó bắt đầu cười và ông ấy nói: "Ông có thể không biết điều đó nhưng ông cũng là vị Phật. Chẳng chóng thì chầy ông sẽ trở thành vị Phật. Ông có thể không có khả năng thấy điều đó nhưng ta có thể thấy được nó. Một khi ông đã trở thành vị Phật ông biết Phật tính của toàn thể sự tồn tại. Thế thì ông không bao giờ gặp cái gì không phải là một phần của Phật tính, chứng ngộ. Ông nhìn vào tảng đá và ông thấy vị Phật ẩn ở đó. Trong tội nhân lớn nhất ông thấy sự hoàn thành của tính thánh thiện vĩ đại nhất. Trong cái lớn lao nhất của điều ác ông thấy cái tốt nảy mầm. Một khi ông tỉnh táo, nhận biết, chứng ngộ, phẩm chất của toàn thể sự tồn tại thay đổi với ông."
Thầy phải cúi lạy vĩnh viễn dưới chân của đệ tử... Bình thường đệ tử cúi lạy dưới chân Thầy - nhưng đó là trong thế giới hữu hình có thể được nhìn bằng mắt; trong thế giới vô hình Thầy cúi lạy dưới chân của đệ tử.
Khi Jesus rời khỏi các đệ tử, đêm cuối cùng, khi ông ấy bị bắt - và ngày hôm sau ông ấy bị sát hại - ông ấy đã cúi mình và chạm chân tất cả các tông đồ của mình; thậm chí cả chân của Judas, ông ấy đã rửa và hôn. Và họ tất cả đều ngạc nhiên: Điều này chưa bao giờ xảy ra, ông ấy đang làm gì? Ông ấy cúi mình trước chư Phật tương lai. Ngay cả một Judas một ngày nào đó này khác cũng sẽ thành vị Phật, một Christ.
Và thời gian không thành vấn đề mấy. Thời gian chỉ thành vấn đề cho tâm trí, nhưng với người đã vượt ra ngoài tâm trí, thời gian không thành vấn đề gì. Ai đó đã trở nên chứng ngộ hôm nay, ai đó sẽ trở nên chứng ngộ ngày mai, ai đó khác ngày kia - nhưng không thành vấn đề với người đã đạt tới vô trí. Nó là vĩnh hằng.
Ai đó hỏi Jesus: "Sao thầy chạm chân chúng tôi? Thầy đang làm gì?" Và Jesus tương truyền đã nói: "Làm vậy để cho các ông nhớ rằng Thầy đã chạm chân đệ tử; để cho các ông không trở nên kiêu căng, để cho các ông không trở nên kiêu ngạo để cho các ông không ép buộc mọi người chạm chân các ông, để cho các ông nhớ rằng chung cuộc Thầy phải chạm chân đệ tử và phải cúi lạy." Bởi vì trong đệ tử cũng là buổi sáng được ẩn kín.
Trời có thể vẫn còn là đêm tối, nhưng đêm càng tối sáng sẽ càng rực rỡ hơn. Nó đang tới, nó ngay góc đây, bạn không thể thấy được nhưng Thầy có thể thấy và thầy cúi lạy bạn - tới sáng điều đó sẽ xảy ra bên trong bạn.
Người Baul Panchuchand thực sự hay. Lão Tử chắc chấp nhận ông ấy như người bạn.

Câu hỏi 3
Xin thầy bình luận về bản chất của sợ?
Sợ là tiêu cực, sự thiếu vắng. Điều này phải được hiểu rất rất sâu. Nếu bạn bỏ lỡ ở đó bạn sẽ không bao giờ có khả năng hiểu được bản chất của sợ. Nó giống như bóng tối. Bóng tối không tồn tại, nó chỉ dường như có thôi. Thực tế nó cũng giống như việc thiếu vắng ánh sáng. Ánh sáng tồn tại; loại bỏ ánh sáng - có bóng tối.
Bóng tối không tồn tại, bạn không thể loại bỏ bóng tối được. Làm bất kì cái gì bạn muốn làm, bạn không thể loại bỏ được bóng tối. Bạn không thể đem nó tới được, bạn không thể vứt nó đi được. Nếu bạn phải làm cái gì đó với bóng tối, bạn sẽ phải làm cái gì đó với ánh sáng, bởi vì chỉ cái gì đó có sự tồn tại mới có thể được quan hệ. Tắt đèn đi, bóng tối có đó; bật đèn lên, bóng tối không có đó - nhưng bạn làm cái gì đó với ánh sáng. Bạn không thể làm cái gì với bóng tối được.
Sợ là bóng tối. Nó là thiếu vắng tình yêu. Bạn không thể làm được gì về nó, và bạn càng làm nhiều, bạn sẽ càng trở nên sợ bởi vì thế thì bạn sẽ càng thấy điều đó là không thể được.
Vấn đề sẽ trở nên ngày một phức tạp hơn. Nếu bạn tranh đấu với bóng tối bạn sẽ bị thất bại. Bạn có thể đem lưỡi kiếm và cố giết bóng tối: bạn sẽ chỉ bị kiệt sức. Và, chung cuộc, tâm trí sẽ nghĩ: Bóng tối mạnh thế, đó là lí do tại sao mình thất bại.
Đây là chỗ logic đi sai. Điều tuyệt đối logic là nếu bạn đã từng vật lộn với bóng tối và bạn không thể đánh bại được nó, không thể phá huỷ được nó; điều tuyệt đối logic đi tới kết luận là bóng tối rất rất mạnh. Tôi bất lực trước nó. Nhưng thực tại chính là điều đối lập. Bạn không bất lực, bóng tối bất lực. Thực tế bóng tối không có đó - đó là lí do tại sao bạn không thể đánh bại được nó. Làm sao bạn có thể đánh bại được cái gì không có?
Đừng tranh đấu với sợ bằng không bạn sẽ trở nên ngày càng sợ hơn: và sợ mới sẽ đi vào trong bản thể bạn, tức là: sợ về sợ, điều rất nguy hiểm. Ngay chỗ đầu tiên sợ là sự thiếu vắng và chỗ thứ hai sợ về sợ là sợ thiếu vắng của thiếu vắng. Thế thì bạn đi vào điên khùng.
Bạn đã lấy bước sai. Sợ không là gì ngoài thiếu vắng tình yêu. Làm cái gì đó với tình yêu, quên sợ đi. Nếu bạn yêu tốt, sợ biến mất. Nếu bạn yêu sâu, sợ không được tìm thấy.
Bất kì khi nào bạn đã từng ở trong tình yêu với ai đó, cho dù một khoảnh khắc, có sợ nào không? Nó chưa bao giờ được tìm thấy trong bất kì quan hệ nào - nếu cho dù một khoảnh khắc thôi hai người trong tình yêu sâu sắc và gặp gỡ xảy ra, họ được hoà điệu lẫn nhau, trong khoảnh khắc đó sợ chưa bao giờ được tìm thấy. Cũng dường như ánh sáng được bật lên và bóng tối không được tìm thấy. Có chìa khoá bí mật: Yêu nhiều hơn đi.
Nếu bạn cảm thấy có sợ trong bản thể mình - yêu nhiều hơn đi. Dũng cảm trong yêu, lấy dũng cảm. Phiêu lưu trong yêu, yêu nhiều hợn, và yêu vô điều kiện, bởi vì bạn càng yêu nhiều sợ sẽ càng ít hơn.
Và khi tôi nói yêu tôi ngụ ý tất cả bốn tầng của yêu: từ dục tới samadhi.
Yêu sâu sắc vào.
Nếu bạn yêu sâu sắc trong quan hệ dục, nhiều sợ sẽ biến mất khỏi thân thể. Nếu thân thể bạn run rẩy trong sợ, đó là sợ dục; bạn đã không trong mối quan hệ dục sâu sắc. Thân thể bạn run rẩy, thân thể bạn không thoải mái, không như ở nhà.
Yêu sâu sắc - cực thích dục sẽ xua tan mọi sợ khỏi thân thể. Khi tôi nói nó sẽ xua tan mọi sợ tôi không ngụ ý rằng bạn sẽ trở nên bạo dạn bởi vì người bạo dạn không là gì ngoài kẻ hèn đứng lộn ngược. Khi tôi nói mọi sợ sẽ biến mất tôi ngụ ý sẽ không có tính hèn nhát và không có tính bạo dạn. Đấy là hai khía cạnh của sợ.
Nhìn người bạo dạn: bạn sẽ thấy rằng sâu bên trong họ sợ, họ đã tạo ra chỉ áo giáp quanh họ. Bạo dạn không phải là vô sợ hãi, nó là sợ hãi được bảo vệ kĩ, được phòng thủ kĩ, được bọc sắt.
Khi sợ biến mất bạn trở nên không sợ hãi. Và người không sợ là người chưa bao giờ tạo ra sợ trong bất kì ai, và là người chưa bao giờ cho phép bất kì ai được tạo ra sợ trong người đó.
Cực thích dục sâu cho thân thể như ở nhà. Chính mạnh khoẻ rất sâu xảy ra trong thân thể bởi vì thân thể cảm thấy cái toàn thể.
Thế rồi bước thứ hai là yêu. Yêu mọi người - vô điều kiện. Nếu bạn có điều kiện nào đó trong tâm trí thế thì bạn sẽ không bao giờ có khả năng yêu - những điều kiện đó sẽ trở thành rào chắn. Bởi vì yêu là phúc lành cho bạn tại sao bận tâm về các điều kiện? Nó là phúc lành thế, nó là tình trạng hạnh phúc sâu sắc thế - yêu vô điều kiện; đừng hỏi bất kì cái gì đáp lại. Nếu bạn có thể đi tới hiểu biết rằng chỉ bằng yêu mọi người bạn trưởng thành trong không sợ hãi, bạn sẽ yêu! Vì vui vẻ vô cùng của nó!
Người thường yêu chỉ khi các điều kiện của họ được hoàn thành. Họ nói: "Bạn phải như thế này - chỉ thế thì tôi sẽ yêu." Mẹ nói với con: "Mẹ yêu con chỉ nếu con cư xử đúng." Vợ nói với chồng: "Anh phải theo cách này, chỉ thế thì em mới có thể yêu anh được." Mọi người đều tạo ra điều kiện; yêu biến mất.
Yêu là bầu trời vô hạn! Bạn không thể ép buộc nó vào trong không gian hạn hẹp: có điều kiện, bị giới hạn.
Nếu bạn đem không khí tươi mát vào trong nhà mình và đóng nó lại ở mọi nơi - mọi cửa sổ đều đóng, mọi cửa ra vào đều đóng - chẳng mấy chốc nó trở nên ôi ra. Bất kì khi nào tình yêu xảy ra nó đều là một phần của tự do; thế thì chẳng mấy chốc bạn đem không khí tươi mát vào trong nhà mình - và mọi thứ cứ ôi ra, bẩn ra.
Đây là vấn đề sâu sắc cho toàn thể nhân loại. Nó đã từng là vấn đề. Khi bạn rơi vào tình yêu mọi thứ đều trông đẹp, bởi vì trong những khoảnh khắc đó bạn không đặt điều kiện. Hai người đi gần nhau một cách vô điều kiện. Một khi họ đã lắng đọng, một khi họ bắt đầu coi nhau như đương nhiên, thế thì điều kiện được áp đặt: Anh phải như thế này, anh phải cư xử như thế nọ - chỉ thế thì em mới yêu: cứ dường như tình yêu là chuyện mặc cả.
Bạn không yêu từ sự tràn đầy của trái tim bạn, bạn đang mặc cả. Bạn muốn ép buộc người khác làm cái gì đó cho bạn, chỉ thế thì bạn mới yêu. Bằng không bạn sẽ phản bội tình yêu của mình. Bây giờ bạn đang dùng tình yêu của mình như việc trừng phạt, hay như ép buộc. Nhưng bạn không yêu. Hoặc bạn đang cố giữ lại tình yêu của bạn hoặc bạn đang cho tình yêu nhưng trong cả hai trường hợp tình yêu trong bản thân nó không phải là mục đích; nó là cái gì đó khác.
Nếu bạn là chồng thế thì bạn đem đồ trang sức tới cho vợ - cô ấy sung sướng, cô ấy kêu to với bạn, hôn bạn; nhưng khi bạn không mang cái gì về nhà thì có khoảng cách; cô ấy không sán vào, cô ấy không tới gần bạn.
Khi bạn làm những điều như thế bạn quên mất rằng khi bạn yêu đó là phúc lành cho bạn, không chỉ cho người khác. Ngay chỗ đầu tiên yêu giúp cho người yêu, chỗ thứ hai nó giúp cho người đang được yêu.
Và như tôi thấy nó, mọi người tới tôi, họ bao giờ cũng nói: "Người khác không yêu tôi." Không ai tới và nói: "Tôi không yêu người khác." Tình yêu đã trở thành đòi hỏi - người khác không yêu tôi! Quên người khác đi! Tình yêu là hiện tượng đẹp thế, nếu bạn yêu bạn sẽ tận hưởng.
Và bạn càng yêu nhiều, bạn càng trở nên đáng yêu hơn. Bạn càng ít yêu và bạn càng đòi hỏi nhiều rằng người khác phải yêu bạn, bạn càng ngày càng ít đáng yêu hơn, bạn ngày càng trở nên đóng hơn, bị giới hạn vào bản ngã của bạn. Và bạn trở nên dễ giận dỗi. Cho dù ai đó lại gần bạn để yêu bạn, bạn trở nên sợ, bởi vì trong mọi tình yêu đều có khả năng bác bỏ, rút lui.
Không ai yêu bạn - điều này đã trở thành một ý nghĩ ăn sâu bên trong bạn: làm sao người này cố thay đổi tâm trí bạn? Người đó cố yêu bạn sao? - Phải là cái gì đó giả rồi; chẳng phải người đó cố lừa bạn sao? Phải là người tinh ranh, thủ đoạn. Bạn tự bảo vệ mình. Bạn không cho phép bất kì ai yêu bạn và bạn không yêu người khác. Thế thì có sợ. Thế thì bạn một mình trên thế giới, một mình thế, không được gắn nối.
Vậy sợ là gì? Sợ là cảm giác không có tiếp xúc với sự tồn tại. Để điều này là định nghĩa về sợ: trạng thái không có tiếp xúc với sự tồn tại là sợ. Bạn bị bỏ lại một mình, đứa trẻ kêu khóc trong nhà, mẹ và bố và cả gia đình đi xem hát. Đứa trể kêu và khóc trong nôi. Bị bỏ lại một mình không tiếp xúc, không ai bảo vệ, không ai cho an ủi, không ai yêu; cô đơn, cô đơn bao la khắp xung quanh. Đây là trạng thái của sợ.
Điều này tới bởi vì bạn được nuôi dưỡng theo cách là bạn không cho phép yêu xảy ra. Toàn thể nhân loại đã từng được huấn luyện vì những thứ khác, không vì tình yêu.
Để giết người, chúng ta đã được huấn luyện: và quân đội tồn tại. Nhiều năm huấn luyện giết người! Để tính toán, chúng ta đã được huấn luyện: cao đẳng, đại học tồn tại. Nhiều năm huấn luyện chỉ để tính toán để cho không ai có thể lừa được bạn và bạn có thể lừa người khác. Nhưng không ở đâu có cơ hội nào sẵn có nơi bạn được phép yêu - và yêu trong tự do.
Thực tế, không chỉ điều đó, xã hội cản trở mọi nỗ lực để yêu. Bố mẹ không thích con họ rơi vào tình yêu. Không bố nào thích điều đó, không mẹ nào thích điều đó; dù việc giả vờ của họ là bất kì cái gì, không bố nào, không mẹ nào thích con họ rơi vào trong tình yêu. Họ thích hôn nhân được thu xếp.
Tại sao? Bởi vì một khi một thanh niên rơi vào tình yêu với một người đàn bà hay cô gái, anh ta đi xa khỏi gia đình, anh ta đang tạo ra một đơn vị gia đình mới, gia đình riêng của anh ta. Tất nhiên anh ta đang chống lại gia đình cũ, anh ta nổi dậy, anh ta đang nói: "Bây giờ con đi đây, con sẽ tạo ra gia đình riêng của con." Và anh ta chọn người đàn bà riêng của mình; bố chẳng liên quan gì tới điều đó, mẹ chẳng liên quan gì tới điều đó; họ dường như hoàn toàn bị cắt rời.
Không, họ muốn thu xếp điều đó: "Con tạo ra gia đình, nhưng để chúng ta thu xếp điều đó. Cho nên chúng ta có lời nào đó trong nó." Và đừng rơi vào tình yêu - bởi vì khi bạn rơi vào trong tình yêu, tình yêu trở thành toàn thế giới. Nếu nó là hôn nhân được thu xếp nó chỉ là chuyện xã hội, bạn không trong tình yêu, vợ bạn không là toàn thế giới của bạn, chồng bạn không phải là toàn thế giới của bạn.
Cho nên bất kì ở đâu hôn nhân được thu xếp tiếp tục thì gia đình vẫn tiếp tục. Và bất kì ở đâu hôn nhân vì tình đã đi vào hiện hữu, gia đình đang biến mất.
Ở phương Tây gia đình đang biến mất. Bây giờ bạn có thể thấy toàn thể logic của tại sao có hôn nhân được thu xếp: gia đình muốn tồn tại. Nếu bạn bị phá huỷ, nếu chính khả năng yêu của bạn bị phá huỷ, điều đó không phải là vấn đề; bạn phải bị hi sinh cho gia đình. Nếu hôn nhân được thu xếp thế thì gia đình chung tồn tại. Thế thì trong gia đình một trăm người có thể sống - nếu hôn nhân được thu xếp.
Nhưng nếu đứa con trai nào đó rơi vào tình yêu hay con gái nào đó rơi vào tình yêu thế thì chúng trở thành thế giới cho bản thân chúng. Chúng muốn đi một mình, chúng muốn sự riêng tư của chúng. Chúng không muốn một trăm người xung quanh: bác và bác của bác và anh họ của anh họ và... họ không muốn toàn thể cái chợ này xung quanh; họ muốn có thế giới riêng tư của họ. Toàn thể điều này dường như là quấy rối.
Gia đình chống lại tình yêu. Bạn phải đã nghe nói rằng gia đình là cội nguồn của tình yêu, nhưng tôi bảo bạn gia đình chống lại tình yêu. Gia đình đã tồn tại bằng việc giết chết tình yêu, nó đã không cho phép tình yêu xảy ra.
Xã hội không cho phép tình yêu bởi vì nếu một người thực sự trong tình yêu sâu sắc người đó không thể bị thao túng. Bạn không thể phái người đó vào chiến tranh; người đó sẽ nói: "Tôi hạnh phúc thế! Các ông phái tôi đi đâu? Và tại sao tôi phải đi và giết người lạ người có thể hạnh phúc ở nhà họ? Và chúng tôi không có xung đột, không va chạm quyền lợi..."
Nếu thế hệ trẻ đi ngày càng sâu hơn vào tình yêu, chiến tranh sẽ biến mất bởi vì bạn sẽ không có khả năng tìm ra đủ người điên đi vào chiến tranh. Nếu bạn yêu, bạn đã nếm trải cái gì đó của cuộc sống; bạn sẽ không thích chết và giết người. Khi bạn không có tình yêu bạn đã không nếm trải cái gì đó của cuộc sống; bạn thích chết.
Sợ giết chết, muốn giết chết. Sợ mang tính huỷ diệt, yêu là năng lượng sáng tạo. Khi bạn yêu bạn muốn sáng tạo - bạn có thể muốn hát lên bài ca, hay vẽ, hay sáng tác thơ, nhưng bạn sẽ không lấy lưỡi lê, hay bom nguyên tử, và xô điên cuồng đi giết người, những người tuyệt đối không được biết tới với bạn, người đã không làm gì cả; người không được bạn biết tới và bạn cũng không được họ biết tới.
Thế giới sẽ vứt bỏ chiến tranh chỉ khi tình yêu đi vào trong thế giới lần nữa. Các chính khách không muốn bạn yêu, xã hội không muốn bạn yêu, gia đình không cho phép bạn yêu: tất cả họ đều muốn kiểm soát năng lượng yêu của bạn bởi vì đó là năng lượng duy nhất có đó. Đó là lí do tại sao có sợ.
Nếu bạn hiểu rõ tôi, vứt bỏ mọi sợ và yêu ngày càng nhiều một cách vô điều kiện - và đừng nghĩ rằng bạn đang làm cái gì đó vì người khác khi bạn yêu, bạn đang làm cái gì đó cho bản thân bạn đấy. Khi bạn yêu điều đó là phúc lành cho bạn. Cho nên đừng chờ đợi; đừng nói rằng khi người khác yêu, bạn sẽ yêu - điều đó không phải là vấn đề chút nào.
Vị kỉ đi. Yêu là vị kỉ. Yêu mọi người - bạn sẽ được tràn đầy qua nó, bạn sẽ được ngày một nhiều phúc lành qua nó.
Và khi yêu đi sâu hơn sợ biến mất; yêu là ánh sáng, sợ là bóng tối.
Và thế rồi có giai đoạn thứ ba của yêu - cầu nguyện. Nhà thờ, tôn giáo, giáo phái có tổ chức - họ dạy bạn cầu nguyện. Nhưng thực tế họ cản trở bạn khỏi việc cầu nguyện bởi vì lời cầu nguyện là hiện tượng tự phát, nó không thể được dạy. Nếu bạn đã được dạy lời cầu nguyện từ thời thơ ấu, bạn đã bị tước mất kinh nghiệm đẹp đẽ mà có thể đã xảy ra. Lời cầu nguyện là hiện tượng tự phát.
Tôi phải kể cho các bạn một câu chuyện tôi thích. Leo Tolstoy đã viết một câu chuyện nhỏ: Ở miền nào đó của nước Nga cũ có một chiếc hồ, và nó trở nên nổi tiếng bởi vì có ba vị thánh. Cả nước trở nên quan tâm. Hàng nghìn người đã đi và làm hành trình tới cái hồ đó để xem ba vị thánh đó.
Vị tăng lữ cao nhất của đất nước trở nên sợ: Chuyện gì xảy ra vậy? Ông ta không nghe nói tới những 'thánh' này và họ đã không được nhà thờ chứng nhận; ai đã làm họ thành thánh?
Ki tô giáo này đã làm một trong những điều ngu xuẩn nhất; họ cho chứng nhận: Người này là thánh. Cứ dường như bạn có thể làm một người thành thánh bằng xác nhận cho người đó!
Nhưng mọi người đều điên, và nhiều tin tức đưa tới rằng phép màu đã xảy ra, cho nên tu sĩ này phải đi và xem vấn đề là gì.
Ông ta đi trong một chiếc thuyền tới hòn đảo nơi ba người nghèo này sống; họ là người nghèo đơn giản, nhưng rất hạnh phúc - bởi vì chỉ có một cái nghèo thôi, và cái nghèo đó là trái tim không thể yêu được. Họ nghèo, nhưng họ giàu: giàu có nhất mà bạn có thể tìm thấy; họ hạnh phúc ngồi dưới gốc cây, cười, tận hưởng, vui mừng.
Thấy tu sĩ tới họ cúi mình, và tu sĩ này nói: "Các ông đang làm cái gì ở đây? Có tin đồn rằng các ông là những vị thánh lớn. Các ông có biết cách cầu nguyện không?" - bởi vì thấy ba người này tu sĩ lập tức có thể cảm thấy rằng họ hoàn toàn không có giáo dục; chút ít xuẩn ngốc, kiểu Lão Tử. Hạnh phúc đấy nhưng ngu xuẩn.
Thế là họ nhìn lẫn nhau và họ nói: "Rất tiếc thưa ngài, chúng tôi không biết lời cầu nguyện đúng được nhà thờ ban quyền bởi vì chúng tôi dốt nát. Nhưng chúng tôi đã tạo ra một lời cầu nguyện của riêng mình - nó là cây nhà lá vườn. Nếu ông không cảm thấy bị xúc phạm chúng tôi có thể chỉ nó cho ông."
Thế là tu sĩ nói: "Được, chỉ nó cho ta, các ông đang làm lời cầu nguyện nào." Thế là họ nói: "Chúng tôi đã thử và nghĩ và nghĩ - nhưng chúng tôi không phải là các nhà tư tưởng lớn, chúng tôi là người ngu, dân làng dốt nát; thế rồi chúng tôi quyết định một lời cầu nguyện đơn giản. Trong Ki tô giáo Thượng đế được coi là một thể ba ngôi, ba: Thượng đế Cha, Con và Thánh thần linh thiêng. Và chúng tôi cũng là ba. Cho nên chúng tôi quyết định một lời cầu nguyện: Ngài là ba, chúng tôi là ba, xin có nhân từ cho chúng tôi. Đây là lời cầu nguyện của chúng tôi. Chúng tôi ba, ngài cũng ba, có nhân từ cho chúng tôi."
Tu sĩ rất bực, gần phát rồ. Ông ta nói: "Vô nghĩa làm sao! Chúng ta chưa bao giờ nghe thấy bất kì lời cầu nguyện nào như thế này. Dừng nó lại! Đây là cách các ông không thể là thánh được. Các ông đơn giản ngu xuẩn." Họ quì xuống dưới chân ông ta và họ nói: "Ông dạy chúng tôi lời cầu nguyện thực, đích thực đi."
Cho nên ông ta nói cho họ phiên bản có thẩm quyền của lời cầu nguyện của nhà thờ Nga. Nó dài dòng, phức tạp; những lời lớn lao, khoa trương, ba người kia nhìn nhau - điều đó dường như không thể được, cánh cửa cõi trời đã đóng lại với họ.
Họ nói: "Xin ông nói lại cho chúng tôi lần nữa, vì nó dài quá, và chúng tôi vô giáo dục." Ông ta nói lại nó lần nữa. Họ nói: "Thêm một lần nữa đi ngài, bởi vì chúng tôi sẽ quên mất, và cái gì đó sẽ đi sai." Cho nên lần nữa ông ta lại nói nó. Họ cám ơn ông ta một cách nồng nhiệt và ông ta cảm thấy rất thoải mái là ông ta đã làm một hành vi tốt: đưa ba người ngu trở về nhà thờ.
Ông ta lên thuyền ra về - mới đến giữa hồ ông ta không thể nào tin nổi vào mắt mình: ba người kia, ba người ngu kia, đang chạy trên nước. Họ nói: "Đợi đã! Thêm một lần nữa! Chúng tôi quên mất rồi!" Bây giờ điều này không thể nào tin được!
Tu sĩ sụp xuống dưới chân họ và ông ta nói: "Xin thứ lỗi cho tôi. Các ông cứ tiếp tục lời cầu nguyện của các ông đi."
Năng lượng yêu thứ ba là lời cầu nguyện. Tôn giáo, nhà thờ có tổ chức, đã phá huỷ nó. Họ đã cho bạn lời cầu nguyện làm sẵn. Lời cầu nguyện là cảm giác tự phát.
Nhớ câu chuyện này khi bạn cầu nguyện. Để lời cầu nguyện của bạn là hiện tượng tự phát. Nếu ngay cả lời cầu nguyện của bạn không thể tự phát, thì cái gì sẽ tự phát? Nếu ngay cả với Thượng đế bạn cũng phải có lời cầu nguyện làm sẵn thì bạn sẽ đích thực và đúng và tự nhiên ở đâu?
Nói những điều bạn muốn nói. Nói với ngài như bạn sẽ nói với người bạn trí huệ. Nhưng đừng đem nghi lễ vào. Quan hệ nghi lễ không phải là quan hệ chút nào. Và bạn đã trở thành nghi lễ cả với Thượng đế. Bạn bỏ lỡ mọi tự phát.
Đem tình yêu vào lời cầu nguyện đi. Thế thì bạn có thể nói! Nó là điều đẹp - đối thoại với vũ trụ.
Nhưng bạn có quan sát không? Nếu bạn thực sự tự phát, mọi người sẽ nghĩ bạn điên. Nếu bạn đi tới cây và bắt đầu nói, hay tới hoa, hoa hồng, mọi người sẽ nghĩ bạn điên. Nếu bạn đi tới nhà thờ và nói với cây thập tự hay với bức ảnh, không ai nghĩ bạn điên, họ sẽ nghĩ bạn là có tính tôn giáo. Bạn đang nói với tảng đá trong đền chùa và mọi người nghĩ bạn có tính tôn giáo bởi vì đây là hình dạng có thẩm quyền.
Nếu bạn nói với hoa hồng - cái sống động hơn bất kì hình ảnh đá nào, cái thiêng liêng hơn bất kì hình ảnh đá nào; nếu bạn nói với cây - cái được bắt rễ sâu sắc trong Thượng đế hơn bất kì cây thập tự nào, bởi vì không cây thập tự nào có rễ, nó là thứ chết, đó là lí do tại sao nó giết chết; cây là sống động, với rễ ăn sâu trong đất, cành vươn cao trên trời, được nối với cái toàn thể, với tia sáng mặt trời, với các vì sao - nói với cây đi! Đó có thể là điểm tiếp xúc với điều thiêng liêng, nhưng nếu bạn nói theo cách đó mọi người sẽ nghĩ bạn điên.
Tính tự phát bị coi là điên. Lễ nghi được coi là lành mạnh. Chính cái đối lập mới là thực tại. Khi bạn đi vào trong đền chùa và bạn đơn giản lặp lại lời cầu nguyện nhồi sọ bạn đơn giản ngu xuẩn. Có việc nói từ tim sang tim đi! Và lời cầu nguyện là hay. Bạn sẽ bắt đầu nở hoa qua nó. Lời cầu nguyện là trong tình yêu - trong tình yêu với cái toàn thể. Và đôi khi bạn giận với cái toàn thể và bạn không nói; điều đó là hay. Và bạn nói: "Tôi sẽ không nói, thế là đủ rồi," và bạn không nghe tôi! Một cử chỉ đẹp. Không chết. Và đôi khi bạn vứt bỏ việc cầu nguyện một cách toàn bộ, bởi vì bạn cứ cầu nguyện và Thượng đế không nghe.
Đó là mối quan hệ với sự tham gia sâu sắc trong nó. Bạn giận. Thỉnh thoảng bạn cảm thấy rất tốt, cảm thấy cám ơn, biết ơn; thỉnh thoảng bạn cảm thấy khó chịu; nhưng để nó là mối quan hệ sống; thế thì lời cầu nguyện là đúng.
Nếu bạn chỉ tiếp diễn như chiếc máy hát và lặp lại cùng một điều mọi ngày, bạn không làm lời cầu nguyện nào, nó không phải là lời cầu nguyện.
Tôi đã nghe nói về một luật sư, một người rất tính toán. Mọi đêm người đó sẽ lên giường, nhìn lên trời và nói: "Như trước." Cũng giống như các hôm khác. Và đi ngủ. Chỉ mỗi một lần ông ấy cầu nguyện - lần đầu tiên trong đời - và thế rồi: "Như trước." Điều đó giống như một thứ hợp pháp; phỏng có ích gì mà nói lại cùng lời cầu nguyện?
Dù bạn nói như trước hay bạn lặp lại toàn thể câu nói nó cũng là một thôi. Lời cầu nguyện nên là kinh nghiệm sống, đối thoại từ tim sang tim. Và chẳng mấy chốc, nếu nó là của trái tim, bạn sẽ cảm thấy rằng không chỉ bạn đang nói, mà đáp ứng có đó. Thế thì lời cầu nguyện đã đi vào trong sự tồn tại riêng của nó, đi tới thời của nó. Khi bạn cảm thấy đáp ứng, điều đó không chỉ là bạn nói đâu - nếu nó là độc thoại nó vẫn không phải là lời cầu nguyện - nó trở thành đối thoại, bạn không chỉ nói, bạn lắng nghe.
Và tôi bảo bạn toàn thể sự tồn tại sẵn sàng đáp ứng. Một khi trái tim bạn cởi mở cái toàn thể đáp ứng.
Không có gì giống như lời cầu nguyện. Không tình yêu nào có thể đẹp như lời cầu nguyện. Cũng như không dục nào có thể đẹp như tình yêu, không tình yêu nào có thể đẹp như lời cầu nguyện.
Nhưng thế rồi có giai đoạn thứ tư mà tôi gọi là thiền. Ở đó đối thoại cũng dừng lại. Thế thì bạn có đối thoại trong im lặng. Lời bị loại bỏ, bởi vì khi trái tim thực sự đầy bạn không thể nói được. Khi trái tim quá tràn đầy chỉ im lặng mới có thể là trung gian. Thế thì không có người khác. Bạn là một với vũ trụ. Bạn không nói gì không nghe gì. Bạn là cùng với cái một, với vũ trụ, với cái toàn thể. Cái một. Đây là thiền.
Có bốn giai đoạn của tình yêu, và trên từng giai đoạn đều có biến mất của sợ. Nếu dục xảy ra đẹp thân thể sẽ biến mất. Thân thể sẽ không loạn thần kinh. Bình thường - tôi đã quan sát hàng nghìn thân thể - chúng đều loạn thần kinh. Thân thể phát điên. Không được hoàn thành. Không ở nhà.
Nếu yêu xảy ra, sợ sẽ biến mất khỏi tâm trí. Bạn sẽ có cuộc sống tự do, thoải mái, như ở nhà. Không sợ nào sẽ tới, không ác mộng.
Nếu lời cầu nguyện xảy ra thế thì sợ hoàn toàn biến mất, bởi vì với lời cầu nguyện bạn trở thành một - bạn bắt đầu cảm thấy mối quan hệ sâu sắc với cái toàn thể. Từ tâm linh, sợ biến mất; sợ chết biến mất khi bạn cầu nguyện - chưa bao giờ trước nó.
Và khi bạn thiền thậm chí không sợ cũng biến mất. Sợ biến mất, không sợ biến mất. Không cái gì còn lại. Hay, chỉ cái không còn lại. Thuần khiết bao la; trong trắng; hồn nhiên.

Câu hỏi 4
Nếu tôi là người quản lí của em tôi, trách nhiệm của tôi tới bao xa?
Không, bạn không là. Không ai là cả. Không ai được ngụ ý là người quản lí của bất kì ai. Bạn ở đây để là bản thân mình. Trách nhiệm duy nhất của bạn là hướng tới bản thân mình.
Tôi muốn bạn vị kỉ toàn bộ bởi vì chỉ trong điều đó mới có khả năng rằng bạn có thể có ích cho người khác. Chừng nào bạn còn chưa coi mình là trung tâm sâu sắc, chừng nào bạn còn chưa vị kỉ tới mức bạn hạnh phúc, mở hội, bạn sẽ không có khả năng chia sẻ nó.
Nhân loại đã từng bị đặt lên đường sai bởi người theo vị tha, bởi những người nói: "Phục vụ người khác, bạn chịu trách nhiệm cho họ." Không ai chịu trách nhiệm cho bất kì ai cả. Trách nhiệm duy nhất là hướng tới bản thân mình. Và nếu bạn được hoàn thành trong trách nhiệm đó, bạn đáp ứng đẹp.
Chồng thực sự được hoàn thành sẽ yêu vợ mình, bởi vì từ sự hoàn thành của anh ấy tình yêu tuôn chảy. Nhưng nếu anh ấy nghĩ anh ấy phải hoàn thành trách nhiệm, anh ấy có nghĩa vụ phải chăm nom bởi vì anh ấy đã lấy người đàn bà này, thế thì anh ấy sẽ giết chết người đàn bà của mình, đầu độc người đàn bà này, bởi vì chính thái độ này là độc hại. Anh ấy sẽ kéo lê trọng lượng này, và cùng với mọi cử chỉ của mình anh ấy sẽ chứng tỏ rằng anh ấy không được thoả mãn. Với mọi cử chỉ anh ấy sẽ cứ chỉ tới người đàn bà này: Em là trọng lượng nặng đè lên anh.
Mẹ bạn già; nếu bạn thực sự có định tâm được bắt rễ sâu bên trong bạn, bạn sẽ yêu và phục vụ bà ấy - không phải bởi vì đây là trách nhiệm của bạn, không, nhưng bởi vì đây là cách nó xảy ra như vậy. Bạn tận hưởng việc phục vụ bà già này. Bạn yêu thích điều đó! Nó là đơn giản. Bạn không là người chết vì nghĩa, bạn không cố gắng hi sinh bản thân mình - bao giờ cũng nhớ bất kì khi nào bạn là kẻ chết vì nghĩa bạn không bao giờ có thể tha thứ cho người mà bạn đã chết cho. Bạn sẽ mang vết thương đó, và bạn muốn báo thù. Nhưng toàn thế giới đã từng được huấn luyện: bố phải hoàn thành nghĩa vụ cho con, thế rồi những đứa con đó chưa bao giờ quên và chưa bao giờ tha thứ cho bố.
Bây giờ một trong những sáng suốt vĩ đại nhất đã tới với tâm lí học phương Tây là ở chỗ trẻ con không bao giờ tha thứ cho bố mẹ chúng. Điều này dường như buồn cười bởi vì bố mẹ đã làm nhiều điều thế; nhưng chính cái ý tưởng rằng 'mình làm nhiều thế' là thứ què quặt, nặng nề. Bố cứ nói: "Bố hi sinh cho con." Điều này đơn giản ngu xuẩn. Không ai hi sinh cho bất kì ai khác.
Nếu bạn yêu trẻ con - bạn làm việc, nếu bạn không yêu - bạn không làm việc. Trẻ con nên chết đi còn tốt hơn là chúng sống cuộc sống bị nặng gánh. Nếu bạn yêu vợ bạn - bạn yêu, và không có vấn đề trách nhiệm nào. Nếu bạn không yêu, thẳng thắn và thật thà đi. Đừng yêu cô ấy. Ai đó khác có thể yêu cô ấy, tại sao phí cuộc sống của cô ấy và cuộc sống của bạn?
Bây giờ ở phương Tây trong bốn hôn nhân một hôn nhân tuyệt đối tan vỡ trong li dị. Điều đó nghĩa là hai mươi nhăm phần trăm hôn nhân tan vỡ trong li dị. Bây giờ các nhà phân tâm đã từng cố làm nghiên cứu nào đó: điều gì xảy ra cho ba hôn nhân kia? Họ đã đi tới cảm thấy rằng trong bốn hôn nhân, một tan vỡ trong li dị, và trong bốn hôn nhân đó, hai hôn nhân là hôn nhân không sống: sống với nhau vậy mà không với nhau. Trong số bốn hôn nhân, một tan vỡ, hai được tiếp tục; li dị là không sinh ra nhưng tình huống là kiểu như li dị - họ sống trong li dị, không tách rời, không cùng nhau. Chỉ một hôn nhân họ ngờ là hôn nhân, một trong bốn - và điều đó nữa cũng là chỉ là ngờ vậy thôi, chắc chắn không có đó.
Tại sao điều này xảy ra? Vấn đề cơ bản đã bị thiếu. Vấn đề cơ bản là con người có thể yêu người khác chỉ khi người đó yêu bản thân mình. Người ta có thể chia sẻ tình cảm của mình với người khác chỉ khi người ta có cái gì đó để chia sẻ.
Trước hết phải vị kỉ, chỉ thế thì bạn mới có thể không vị kỉ. Được bắt rễ và định tâm trong bản thể bạn đi, tràn ngập tới mức từ sự tuôn tràn của mình bạn chia sẻ. Không phải là bạn là kẻ chết vì nghĩa. Đừng bao giờ trở thành kẻ hi sinh, bằng không bạn sẽ không bao giờ có khả năng tha thứ cho những người đã ép buộc bạn trở thành kẻ hi sinh.
Không, không ai là người quản lí của bất kì ai. Trách nhiệm duy nhất là hướng tới bản thân bạn. Điều này sẽ có vẻ như tôi đang dạy vị kỉ. Vâng, tôi đang dạy nó đấy. Nếu mọi người trên thế giới đều vị kỉ thế giới chắc sẽ đẹp, tuyệt đối đẹp. Nghĩ mà xem - mọi người đều cố hạnh phúc, mọi người đều cố mở hội, mọi người đều cố im lặng, có tính thiền, cầu nguyện, đáng yêu - bởi vì đây là những điều sẽ làm bạn hạnh phúc; thế giới sẽ hạnh phúc.
Nhưng ở đây, không ai cố hạnh phúc cho bản thân mình. Mọi người đều cố làm cho người khác hạnh phúc. Và nếu bạn không hạnh phúc làm sao bạn có thể làm cho người khác hạnh phúc được? Bạn làm cho họ bất hạnh hơn. Đầy tớ của nhân dân, người đang cố thay đổi cuộc sống của người khác để cho họ có thể trở nên hạnh phúc, là những người gây hại nhất trên thế giới. Bạn là ai để làm cho bất kì ai hạnh phúc? Nếu họ muốn bất hạnh, xin để cho họ bất hạnh. Ít nhất đó cũng là quyền của họ! Hạnh phúc hay bất hạnh là quyền của người ta. Bạn giữ cho bản thân mình thôi.
Bạn trở nên bất hạnh nếu bạn muốn, bạn trở nên hạnh phúc nếu bạn muốn. Không ai muốn bất hạnh và không ai sẽ bất hạnh nếu người đó lưu ý tới câu chuyện riêng của mình, chú ý tới chuyện riêng của mình. Thế giới tuyệt đối vị kỉ sẽ là thế giới tốt nhất có thể được.
Đó là lí do tại sao tôi chống lại chủ nghĩa cộng sản và mọi xu hướng xã hội chủ nghĩa. Bởi vì họ giết chết cá nhân. Họ hi sinh cá nhân cho xã hội, cho quốc gia. Họ nói: "Vì đất nước bạn phải chết. Vì tôn giáo bạn phải chết. Vì điều tốt cho tất cả mọi người bạn phải chết" - và họ cứ nói điều này cho mọi người, và mọi người đang chết - và chẳng vì ai cả!
Và mọi người đều bất hạnh cố làm cho mọi người khác hạnh phúc. Điều đó là không thể được - bạn không thể làm cho bất kì ai hạnh phúc được. Thực tế bạn cũng không thể làm cho bất kì ai bất hạnh được. Điều nhiều nhất có thể được làm, điều mà nhân loại có thể làm, là hạnh phúc hay bất hạnh. Quyết định điều đó đi. Có vậy thôi. Và từ điều đó, những điều đẹp bắt đầu xảy ra.
Khi nhà bạn được thắp sáng, khi bạn có hương thơm của hạnh phúc, bỗng nhiên hương thơm của bạn đi vào trong cuộc sống của người khác, thay đổi họ, biến đổi họ, mà không có tâm trí nào về phần bạn để biến đổi họ.

Câu hỏi 5
Chúng tôi có sứ mệnh để hoàn thành không?
Không, không ai có sứ mệnh nào để hoàn thành cả. Các nhà truyền giáo là những người nguy hiểm. Họ đã gây đủ hại rồi. Bạn phải hoàn thành bản thân mình. Không sứ mệnh gì cả.
Để Thượng đế chăm nom cho người khác. Bạn chỉ hoàn thành bản thể riêng của bạn. Đừng cố cải biến bất kì ai. Đừng cố là người làm tốt hơn, và đừng nghĩ rằng bạn có sứ mệnh và mọi người khác phải tuân theo nó.
Đó là cách toàn thế giới đã từng khổ trong nhiều thế kỉ thế. Nhiều nhà truyền giáo thế tạo ra nhiều xung đột thế; xô đẩy và lôi kéo mọi người từ đây và kia. Để cho họ yên đi!
Không ai có sứ mệnh nào để hoàn thành - nhưng bản ngã bao giờ cũng muốn những điều như vậy: rằng bạn có sứ mệnh để hoàn thành. Mọi người tới tôi và họ nói: "Tại sao Thượng đế đã cho sinh ra tôi?" Người rất quan trọng. Thượng đế đã trao công việc đặc biệt cho họ. Và tôi hỏi họ: "Đi và hỏi cây và chó và mèo xem: chúng cũng phải đang hỏi - tại sao Thượng đế đã cho sinh thành ra chúng ta? Hàng triệu và hàng triệu con vật có đó mà không có sứ mệnh nào."
Trong thân thể bạn có cả triệu vi trùng - không có sứ mệnh nào. Nếu bạn đặt hai mươi bẩy số không vào sau số năm - đó là tính toán số tế bào sống trong thân thể bạn; và chúng hoàn toàn quên lãng về bạn - rằng bạn tồn tại. Chúng sống cuộc sống riêng của chúng, chúng đi vào trong luồng máu, chúng tận hưởng, chúng yêu, chúng rơi vào tình yêu, chúng xây dựng gia đình, chúng cho sinh ra con cái, chúng hoàn thành các nghĩa vụ - chúng phải nghĩ chúng có sứ mệnh nào đó để hoàn thành.
Bạn là gì trong vũ trụ bao la này? Thậm chí không là một tế bào nhỏ.
Nhưng con người rất bản ngã. Con người không thể cảm thấy thoải mái chỉ là bản thân mình, người đó muốn sứ mệnh lớn lao nào đó được gắn với bản ngã của mình. Không, tôi không thấy sứ mệnh nào cả. Cái toàn thể có thể có cái gì đó nhưng không cá nhân nào có.
Cho nên điều duy nhất bạn có thể làm là bản thân bạn thôi, là bản thân bạn một cách phúc lạc, và qua phúc lạc đó bạn hoàn thành cái gì đó. Nhưng không phải là bạn hoàn thành nó, nó được hoàn thành quan bạn; bạn trở thành phương tiện cho cái toàn thể. Nhưng nó không phải là sứ mệnh. Bạn phải không nhìn vào nó và bạn phải không bận tâm về nó.
Là bình thường thôi. Chính cố là phi thường là một loại điên khùng. Chỉ bình thường và bạn là thiêng liêng. Cố trở thành phi thường và bạn điên.

Câu hỏi 6
Thầy có tin nhân loại một ngày nào đó sẽ tiến hoá vào bình diện cao hơn không - một thế giới không chiến tranh, không bất bình đẳng…?
Tôi không nghĩ về mai chút nào, về điều sẽ xảy ra ngày mai. Những người sẽ ở đây ngày mai - họ sẽ nghĩ về nó. Khoảnh khắc này là đủ cho tôi. Và đây là khoảnh khắc duy nhất chúng ta có thể sống, bạn không thể sống trong tương lai. Đừng phí thời gian của bạn vào nó.
Và đừng lo về nhân loại: bạn sẽ không bao giờ gặp ở bất kì đâu bất kì nhân loại nào hay loài người nào; mọi thứ bạn sẽ gặp sẽ là con người. Nhân loại là một trừu tượng; không tồn tại; chỉ là lời. Đừng bận tâm về nó.
Bạn có khoảng sống nhỏ; bạn sẽ sống với con người; xem cách bạn có thể sống để cho bạn có thể được hoàn thành. Liệu trong tương lai có chiến tranh hay không, chúng ta là ai để quyết định? Và tại sao chúng ta phải bận tâm?
Nhưng có những người không tưởng cứ nghĩ về tương lai. Họ bỏ lỡ cuộc sống của mình trong nghĩ về tương lai. Và tương lai đó chưa bao giờ tới. Từ không tưởng nghĩa là: cái không bao giờ tới.
Liên tục nghĩ về điều đó đi: một thế giới không chiến tranh, không nạn đói, không nghèo khó, nhưng vấn đề là gì? - bạn mơ! Thay vì thế, hiện thực hơn đi. Tạo ra con người bên trong bạn, người không có xu hướng cảnh báo, không có xu hướng xung đột, không bạo hành, không hùng hổ; đó là mọi điều có thể được làm. Điều đó là khả thi.
Tạo ra con người bên trong, đừng nghĩ về nhân loại. Làm sao bạn có thể xoay xở được điều đó? Điều đó là không thể được. Để tất cả những cái đó cho các chính khách ngu xuẩn. Họ sẽ nghĩ về nó.
Bạn có thể làm cái gì đó vì con người mà bạn đang là. Vứt bỏ mọi xu hướng xung đột: bạo hành, hùng hổ, sợ hãi - đáng yêu, có tính cầu nguyện, có tính thiền. Ít nhất tạo ra một con người như bạn muốn toàn thể nhân loại là vậy. Ít nhất tạo ra mô hình bên trong bạn để cho hương thơm của bạn lan toả và cho mọi người một tầm nhìn rằng điều này nữa là có thể, rằng con người là thiêng liêng.
Yêu nhiều hơn đi. Vui mừng nhiều hơn, mở hội nhiều hơn, nhảy múa nhiều hơn, ca hát nhiều hơn: đó là mọi điều bạn có thể làm. Bỏ mơ quanh bạn đi - được thực tại hoá. Nếu ai đó yêu nó, người đó có thể theo. Tôi không thể nói rằng toàn thể nhân loại sẽ theo - nhân loại là điều bao la thế.
Và không có nhu cầu về điều đó bởi vì hạnh phúc của bạn có thể không phải là hạnh phúc của người khác. Ca hát của bạn có thể chỉ là tiếng ồn cho ai đó khác. Điệu vũ của bạn có thể không là gì ngoài phiền hà. Cho nên ai sẽ quyết định? Đừng nhận trách nhiệm rằng bạn sẽ quyết định cho cái toàn thể - không.
Bạn vứt bỏ những vai trò này của người ra quyết định. Bạn không là người quyết định. Bạn đơn giản sống cuộc sống của mình trong góc nhỏ bạn có. Bất kì cái gì bạn có thể làm cho bản thân mình, làm nó đi. Và nếu ai đó cảm thấy tốt, hấp dẫn, bị lôi cuốn - giúp người đó, nhưng từ tình yêu, không từ bất kì tinh thần truyền giáo nào. Đó là chất độc.

Câu hỏi 7
'Nếu ông gặp Phật trên đường, giết ông ấy ngay lập tức!' - về thầy thì sao? Làm sao tôi vừa yêu thầy và giết thầy được.
Làm cùng điều đó với tôi. Trước hết cố tìm tôi và thế rồi khi bạn đã tìm thấy tôi - giết tôi ngay lập tức.
Bởi vì đó là cách bạn sẽ đạt tới hoàn hảo riêng của bạn.
Ngay cả tôi ở đó thì nhị nguyên sẽ vẫn còn. Một đối tượng có trong tâm trí là rối loạn rồi. Vứt đối tượng đó đi. Khi bạn đã giết tôi bạn đã hoàn toàn theo tôi. Khi tôi đã biến mất chỉ thế thì bạn mới biết ơn tôi. Chỉ thế thì bạn mới hiểu rằng công việc của Thầy là rất mâu thuẫn.
Đầu tiên thầy phải tạo ra tình huống trong đó bạn rơi vào tình yêu với thầy. Thầy phải tạo ra tình huống trong đó bạn bắt đầu cho phép thầy hướng dẫn bạn. Đây là phần thứ nhất. Khi nó bắt đầu vận hành thầy phải tạo ra tình huống trong đó bạn phải vứt bỏ thầy.
Điều đó cũng giống như chiếc thang, bạn trèo lên thang - đầu tiên bạn phải đi tới chiếc thang, bám lấy thang, và thế rồi bạn phải bỏ thang. Nếu bạn cứ bám lấy thang thế thì toàn thể vấn đề bị lỡ.
Thang không phải là mục đích. Bạn chỉ cần nó để đạt tới bình diện khác của bản thể. Thang giúp đỡ từ bình diện này lên bình diện khác, nhưng nếu bạn bám lấy thang, vào khoảnh khắc cuối bạn nói: "Tôi không thể bỏ chiếc thang này được bởi vì nó đã giúp tôi nhiều thế, và tôi biết ơn thế, làm sao tôi có thể bỏ nó được?" Thế thì toàn thể vấn đề bị lỡ.
Thang không phải là mục đích.
Phật hay nói rằng có thời điều đó đã xảy ra: Năm kẻ ngốc du hành. Họ đi tới một dòng sông lớn. Họ mua một chiếc thuyền nhỏ. Họ đi qua sông. Thế rồi họ nghĩ: Chiếc thuyền này thật tuyệt vời. Nó đã giúp chúng ta qua sông, bằng không chúng ta đã không thể nào qua sông được. Cho nên chúng ta phải biết ơn nó.
Thế là họ đội chiếc thuyền trên đầu đi vào bãi chợ.
Mọi người hỏi: "Có chuyện gì thế? Sao các ông mang chiếc thuyền này?" Họ nói: "Chúng tôi rất biết ơn. Chiếc thuyền này đã giúp chúng tôi đi qua sông bằng không chúng tôi vẫn còn trên bờ bên kia. Bây giờ chúng tôi không bao giờ có thể bỏ nó được!"
Phật nói: "Bao giờ cũng nhớ rằng Thầy là thuyền. Đi qua sông, nhưng đừng mang thuyền trên đầu bằng không người định giải phóng ông sẽ trở thành tù túng của ông."
Đó là cách khi thuyền được mang theo, con thuyền của Christ được mang, bạn trở thành người Ki tô giáo, không phải là một Christ. Nếu bạn vứt bỏ chiếc thuyền bạn trở thành một Christ; nếu bạn mang chiếc thuyền bạn trở thành người Ki tô giáo. Nếu bạn vứt chiếc thuyền của Phật bạn tự mình trở thành Phật; nếu bạn mang chiếc thuyền bạn trở thành Phật tử. Điều đó là ngu xuẩn.
Cho nên đừng là một trong năm kẻ ngốc kia.
Yêu tôi chỉ để vứt bỏ tôi một ngày nào đó. Và yêu tôi sâu sắc tới mức bạn có thể vứt bỏ mà không miễn cưỡng gì, không níu bám gì, không phàn nàn gì.
Điều đó có vẻ khó bởi vì bạn có thể hiểu được tình yêu chỉ dưới dạng gắn bó. Bạn không biết rằng tình yêu là không gắn bó sâu sắc. Bạn có thể hiểu tình yêu chỉ như tính sở hữu. Bạn không biết rằng tình yêu là tự do vĩ đại nhất, tính không sở hữu vĩ đại nhất.
Nếu bạn cho phép tôi tạo ra tình huống và bạn không tạo ra chống cự, đầu tiên bạn sẽ bắt đầu níu bám lấy tôi - đó là cách cuộc hành trình bắt đầu, người ta phải lên thuyền. Nhưng khi bờ bên kia được đạt tới tôi sẽ là người đầu tiên bảo bạn bỏ lại chiếc thuyền hoàn toàn và quên nó đi. Mục đích được hoàn thành. Bạn đi lên trước.
Bước cuối cùng phải được lấy trong điều thiêng liêng, trong Thượng đế, và Thầy phải bị vứt bỏ. Thầy không là gì ngoài cánh cửa.
Xem tiếp Chương 3 - Quay về Mục lục – Quay về Mục lục Toàn tập

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét